Xihelana xa ribungu xo dadavala a xi tshama endlwini yin’we na ndyangu wun’wana na ximanga xa wona. Ku fana ni mahele laman’wana, xihelana lexi xo dadavala a xi rhandza ku dya. Mahele a ma dyi masiku hinkwawo, kambe endlwini leyi a ku tshama ku ri ni swakudya swo xawula leswi a swi phameriwa ximanga – leswi xihelana lexi xo dadavala a xi nga koti ku swi honisa! Timhondzo ta xona to leha a ti tshamela ku jikajika loko ti twa ku nun’hwela ka swakudya loku humaka ekhixini, laha ximanga a xi dyela kona. “U nga yi ekhixini masiku hinkwawo nivusiku. Va ta ku vona va ku dlaya!” ku lemukisa ndyangu wa xihelana lexi xo dadavala. Kambe xona a xi titlonya swinene lerova xi nga yingisi switsundzuxo swa ndyangu wa xona. A xi tiphina hi swakudya swo tala swo phomisa marha leswi a swi tshama swi ri endyelweni ya ximanga. Ximanga a xi rhandza ku tisiyela swakudya ni madyambu leswi a xi ta swi dya exikarhi ka vusiku, kambe lexi hlamarisaka, a xi kuma ndyelo yi nga ha ri na nchumu. “Xi kona lexi nga kona la,” ku vula ximanga hi mbilu. “Swakudya leswi ndzi swi siyelaka ku dya na vusiku swi hetiwa hi kondlo.” Kutani xi ngundzuvanye yindlu hinkwayo xi lavana ni kondlo

.

Loko ximanga xi ri karhi xi lavana na kondlo leri xi yivelaka swakudya masiku hinkwawo nivusiku, xihelana lexi xo dadavala a xi fa hi ku hleka. “Ximanga lexi xi vona onge xi tlharihile,” xihelana xo dadavala a xi hlekela ehansi xi rindzela ximanga xi wa mapa. Hi vusiku byin’wana, xihelana xo dadavala xi lemuke leswaku ximanga xi tlhele xi siya swakudya ni meleke leswi a xi ta swi hetisa nivusiku, kutani khwiri ri sungula ku luma. Timhondzo ta xona ti sungula ku ya hala ni hala, xi rindzela ximanga xi ya eku etleleni. Xi yime xi ku ntsee, loko n’weti wu hundza hakatsongotsongo efasitereni. “Hatlisa u ya etlela phela! Mina ndza fa hi ndlala,” ku n’unun’uta xihelana xo dadavala, ku fikela laha ximanga xi khomiwaka hi vurhongo. Hi hala tlhelo ximanga xi sungule ku karhateka swinene hileswi a xi nga kumi kondlo leri a ri xi yivela swakudya. Entiyisweni, a xi nga koti ni ku khoma risema ra kondlo ra kona. “Hambi ku ta endleka yini loko ndyangu wo kuma leswi kondlo ri swi endlaka. Va ta anakanya leswaku se ndzi dyuhale ngopfu lerova a ndza ha swi koti ni ku hlongorisa kondlo, hambi ku ri ku khoma risema ra rona! Va nga sungula ku anakanya hi ku kuma ximanga xin’wana lexa ha riki xitsongo,” xi anakanya tano hi mbilu yo vava.

Siku rin’wana nivusiku, xihelana xo dadavala xi tlhele xi nyokovela xi nghena ekhixini. “Kahlekahle swimanga a swi tlharihanga,” xi vulavula hi mbilu xi ri karhi xi dya swakudya leswi ximanga xi nga tisiyela swona endyelweni. Kambe xikan’wekan’we ku lumeke rivoni ra le khixini, ivi ku landzela mukhosi wo chavisa lowu a wu tungula na tindleve! Mukhosi wa kona a wu tungula swinene lerova wu pfilunganya xihelana xo dadavala, xi sala xi nga ha swi tivi leswaku xi ta balekela kwihi. Mukhosi wa kona a wu tlhaviwa hi wansati loyi a a tshama endlwini. U ye emahlweni a tlhava mukhosi, a tsutsuma a ya hala ni hala ekhixini a ri karhi a tlulatlula, kambe a tshamela ku hupa xihelana xo dadavala. Mukhosi lowu wo chavisa wu endle leswaku ximanga xi ta hi ku hatlisa xi ta pfuneta ku hlongorisa hele. Sweswo swi nyike wansati nkarhi wo teka xithinani xo tshwuka xa xifafazelo. Xihelana xi balekele ximanga, xi tsakile hi ku ehleketa leswaku wansati u we mapa a xi tshika, kambe xi nga voni khombo leri xi nga tihoxa eka rona. Wansati u xi kombetele hi xithinani a sungula ku xi fafazela, ximanga xi etshemula, ivi xihelana xo dadavala xi sungula ku khomiwa hi sululwana.

“Oh, huwa leyi yi ndzi pandzisa nhloko,” ku ehleketa xihelana xo dadavala, “naswona a ndzi koti ku ehleketa kahle hikwalaho ka sululwana lowu nga ndzi khoma. Hambi a ndzi endla yini loko ndzi yiva swakudya swa ximanga! Loko a ndzi lo yingisa ndyangu wa ka hina!” xi vulavulela ehansi ivi xi titivala. Wansati u teke nkukulu a kukula xihelana lexi xo dadavala, ximanga xi langutile. “Wena xihelana xo dadavala, u nga ha ku kandziyi la! Ndzi ta tshama ndzi ku veke tihlo,” ku vula ximanga loko wansati a lahlela xihelana lexi xo dadavala exinyameni hi le nyangweni wa le ndzhaku. Hikokwalaho ku ta fikela sweswi, xihelana xa ribungu xo dadavala xi tshamaka ehandle, ekule ni swimanga ni swithinani swa swifafazelo, kumbe vavasati lava tlhavaka mukhosi lowu tungulaka. Kambe minkarhi yin’wana xihelana lexi xo dadavala xa ringeka hi minun’hwelo ya swakudya lerova xi nyokovela xi nghena endlwini exikarhi ka vusiku xi tiphina hi swakudya.

Endla ntsheketo wu nyanyula!

• U nga titwa njhani loko wo vona hele endlwini ya ka n’wina? Dirowa xifaniso xa wena, u kombisa ndlela leyi u langutekaka ha yona loko u vona hele.
• A hi nge hele ri lava ku kombela ku rivaleriwa eka ximanga hileswi ri xi yiveleke swakudya. Tsala papila leri hele ri ri rhumelaka eka ximanga.
• A hi nge hi wena wansati wa le ndlwini. Kombisa ndlela leyi a tlulatluleke ha yona loko a vona hele.
•  Tirhisa vumba byinene kumbe bya vana u endla ximanga na hele