Ḽiṅwe bete ḽiṱuku ḽi sa ḓivhalekani ḽa buraweni ḽo vhuya ḽa dzula kha iṅwe nnḓu na muṅwe muṱa khathihi na tshimange tshavho. Ḽeneḽo bete ḽiṱuku ḽi sa ḓivhalekani ḽa buraweni ḽo vha ḽi tshi funa zwiḽiwa u fana na muṱa waḽo woṱhe wa mabete. A zwi vhuyi zwa ṱoḓa uri mabete a ḽe ḓuvha ḽiṅwe na ḽiṅwe, fhedzi tshimange tsha hafha muḓini tsho vha tshi tshi ṋewa zwiḽiwa zwifeshwa – zwiḽiwa zwine bete ḽiṱuku ḽi sa ḓivhalekani ḽa buraweni ḽa vha ḽi sa nga koni u zwi sedza ḽa kundelwa u zwi ḽa! Maṋanga aḽo malapfu o vha a tshi ṱinga-ṱinga musi ḽi tshi pfa munukho wa zwiḽiwa zwi ḓifhaho, u bvaho khishini he tshimange tsha vha tshi tshi ḽela hone. “Ni songo ya khishini vhusiku vhuṅwe na vhuṅwe. Vha ḓo ni vhona vha ni vhulaha!” yeneyo ndi nḓila ye bete ḽiṱuku ḽi sa ḓivhalekani ḽa buraweni ḽa sevhiwa ngayo nga vha muṱa wa haḽo. Fhedzi ḽo vha ḽi tshi khou ḓiphina nga vhutshilo lwe ḽa si thetshelese tsevho dzavho. Ḽo vha ḽi tshi ḓiphina nga zwiḽiwa zwi rothisaho nthe zwi bvaho kha tshigoḓelo tsha tshimange.

“Ni songo ya khishini vhusiku vhuṅwe na vhuṅwe. Vha ḓo ni vhona vha ni vhulaha!” yeneyo ndi nḓila ye bete ḽiṱuku ḽi sa ḓivhalekani ḽa buraweni ḽa sevhiwa ngayo nga vha muṱa wa haḽo. Fhedzi ḽo vha ḽi tshi khou ḓiphina nga vhutshilo lwe ḽa si thetshelese tsevho dzavho. Ḽo vha ḽi tshi ḓiphina nga zwiḽiwa zwi rothisaho nthe zwi bvaho kha tshigoḓelo tsha tshimange. Tshimange tsho vha tshi tshi ḓisiela tshidyangudyangu tshine tsha ḓo tshi ḽa vhusiku vhuṅwe na vhuṅwe, fhedzi zwi mangadzaho ndi uri musi tshi tshi swika kha tshigoḓelo tshatsho, tsho vha tshi tshi wana hu si na tshithu ngomu. “Hai, hezwi zwi a mmangadza badi,” ndi tshimange tshi no ralo. “A hu shayi, hu tea u vha hu na mbevha ine ya ḽa tshidyangudyangu tshanga vhusiku vhuṅwe na vhuṅwe.” Ndi izwi-ha tshi tshi guduba nnḓu yoṱhe tshi tshi khou ṱoḓana na mbevha.

Musi tshimange tshi tshi guduba u ṱoḓana na mbevha ya mbava vhusiku vhuṅwe na vhuṅwe, bete ḽiṱuku ḽi sa ḓivhalekani ḽa buraweni ḽo vha ḽi tshi tou fa nga zwiseo. “Tshimange tshi vhona u nga tsho ṱalifha-hi,” ndi bete ḽiṱuku ḽi sa ḓivhalekani ḽa buraweni ḽi tshi khou sea ḽo lindela uri tshimange tshi litshe u guduba. Nga vhuṅwe vhusiku, bete ḽiṱuku ḽi sa ḓivhalekani ḽa buraweni ḽa ṱhogomela uri tshimange tsho dovha tsha ḓisiela zwiḽiwa na mafhi zwine tsha ḓo zwi ḽa ngavhuya, ndi izwi-ha thumbu yaḽo i tshi thoma u kuma. Maṋanga aḽo a ṱinga-ṱinga musi ḽo lindela uri tshimange tshi ye u eḓela. Ḽa lavhelesa musi murunzi wa ṅwedzi u tshi khou tshimbila nga tou ongolowa u swika u tshi pfuka fasiṱereni. “Ṱavhanyani ni yo eḓela nandi, ni songo tsha ima-ima! Ndi khou fa nga nḓala,” ndi bete ḽiṱuku ḽi sa ḓivhalekani ḽa buraweni ḽi tshi khou vhilaela, u swikela tshimange tshi tshi fheleledza tsho ya u eḓela. Nga tshenetsho tshifhinga, tshimange tsho vha tsho ṱungufhala zwihulu ngauri tsho vha tshi sa khou wana mbevha ya mbava. Zwi re zwone ndi uri musi tshi tshi fembedza, tsho vha tshi sa pfi na munukho wayo. “Ndi ḓo zwi mini arali vha muṱani vha zwi ṱhogomela uri hu na mbevha? Vha ḓo humbula uri ndo kegula lune nda vho kundelwa u pandamedza mbevha kana u i fembedza! Vha nga kha ḓi thoma u humbula uri ndi khwine vha tshi wana tshiṅwe tshimange tshiṱuku nga miṅwaha,” tsha humbula nga u ralo tsho ṱungufhala!

Nga vhuṅwe vhusiku, bete ḽiṱuku ḽi sa ḓivhalekani ḽa ṋangavhedza ḽa dovha ḽa ya khishini. “Zwimange a zwo ngo ṱalifha nga u tou ralo lini,” ḽa ḓivhudza zwenezwo musi ḽi tshi khou ḽa zwiḽiwa zwo salaho kha tshigoḓelo tsha tshimange. Fhedzi nga khathihi ha mbo ḓi fhunga luvhone lwa khishini, ha pfala mutzhemo u tshuwisaho vhukuma, u dzingisaho nḓevhe, we wa fhedza tshifhinga tshilapfu! Wo vha u mutzhemo muhulwane na u dzingisaho nḓevhe lwe wa ḓaḓisa ḽeneḽo bete ḽiṱuku ḽi sa ḓivhalekani ḽa buraweni, ḽa hanganea lwe ḽa si ḓivhe hune ḽa nga shavhela hone. Wonoyo mutzhemo wo vha u wa mufumakadzi wa henefho muḓini. O bvela phanḓa a tshi khou tzhema a tshi khou gidima-gidima, u thamukana, na u fhufha-fhufha henefho khishini, a nga a sa kanda bete ḽiṱuku ḽi sa ḓivhalekani ḽa buraweni ḽe ḽa vha ḽi tshi khou gidimela ngeno na ngei nga luvhilo luhulwane. Yeneyi phosho i tshuwisaho yo ita uri tshimange tshi ḓe nga luvhilo uri tshi pandamedze tshithu tshine tsha khou gidima. Hezwi zwa ita uri onoyo mufumakadzi a wane tshibuli tsha u dzhia tshipurei tshihulwane tshitswuku. Bete ḽiṱuku ḽi sa ḓivhalekani ḽa buraweni ḽa daka ḽa pfuka nga vhukati ha tshimange, ḽo vha ḽo takalela uri onoyo mufumakadzi u vhonala a tshi nga o no ṅala, fhedzi a ḽo ngo zwi ṱhogomela uri ḽi khomboni.

Onoyo mufumakadzi a ḽi sumba nga tshipurei nahone a fafadzela, tshimange tsha atsamula, bete ḽiṱuku ḽi sa ḓivhalekani ḽa dzidzivhala na u farwa nga dzungu. “Yowee! yowee! heyi phosho i ḓo fhandula ṱhoho yanga,” ḽa ralo bete ḽiṱuku ḽi sa ḓivhalekani ḽa buraweni, “nahone a thi khou vhona zwavhuḓi ngauri ṱhoho yanga i khou dzunguluwa badi. Hee vhanna, naa ndo vha ndo dzhenwa nga’ni uri ndi tswe zwiḽiwa zwa tshimange?

Zwo ḓa hani uri ndi si thetshelese vha muṱani wa hashu?” ḽa ralo ḽi tshi khou pepeleka ḽi sa athu dzidzivhala. Mme vha henefho muḓini vha dzhia luswielo, vha swiela ḽeneḽo bete ḽiṱuku ḽi sa ḓivhalekani ḽa buraweni tshimange tsho ḽi donolela maṱo. “Ni songo tsha dovha na kanda hafha, inwi bete ḽiṱuku ḽi sa ḓivhalekani ḽa buraweni! Arali na ḓa ni ḓo nnḓivha, ndi ḓo dzula ndo ni lindela,” tsha ralo tshimange musi mufumakadzi wa henefho muḓini a tshi khou posela ḽeneḽo bete ḽiṱuku ḽi sa ḓivhalekani nnḓa vhusiku. Ndi ngazwo u swika na ṋamusi bete ḽiṱuku ḽi sa ḓivhalekani ḽa buraweni ḽi tshi dzula nnḓa, kule na zwimange na zwipurei na vhafumakadzi vhane vha tzhema nga nḓila i dzingisaho nḓevhe. Fhedzi nga zwiṅwe zwifhinga bete ḽiṱuku ḽi sa ḓivhalei ḽa buraweni ḽi a kundwa u ḓifara musi ḽi tshi pfa munukho wa zwiḽiwa zwi rothisaho nthe, lune ḽi a ṋangavhedza ḽa dzhena nḓuni swiswini ḽihulu vhusiku, uri ḽi wane zwiḽiwanyana.

Itani uri tshiṱori tshi nyanyule!

•  Ni nga ḓipfa hani arali na vhona bete nḓuni yaṋu? Olani tshifanyiso tshaṋu musi ni tshi vhona bete.
•  Kha ri ri bete ḽi khou ṱoḓa u humbela pfarelo kha tshimange nge ḽa tswa zwiḽiwa zwatsho. Ṅwalani vhurifhi vhune bete ḽa vhu rumela kha tshimange
• Ḓiiteni mme wa henefho muḓini. Sumbedzani nḓila ye a thamuwa na u fhufha ngayo musi a tshi vhona bete.
•  Shumisani vumba kana fuḽauru ya u tambisa ni ite zwifanyiso zwa tshimange na bete.