Namuntlha i siku ro sungula ra ku wisa ka xikolo! Nakambe i siku ra makete, naswona Mme wa Afrika u teka Afrika na Dintle ku ya emakete ku ya xava xitlangiso kumbe nchumu wo tsakisa. “Ku na xipimelo xin’we u nga si kuma xitlangiso kumbe nchumu wa wena wo tsakisa,” Mme wa Afrika a swi vula, hi ku n’wayitela. “U fanele u tiva vito ra xona hi Xisuthu na hi Xinghezi!” Afrika u lava xipelupelu lexitsongo, xa mihlovohlovo lexi a nga xi vona nkarhi lowu nga hundza loko va ri kwale. Xi n’wi tsundzuxa swipelupelu leswi a tshamela ku swi vona emapurasini ya le kusuhi. “Languta mihlovo ya xona! U kota ku yi vona u ri ekule,” a byela Dintle, hi ku kombetela xipelupelu endleleni yo ya ethekisini.

Afrika u tiva lexi a xi lava kambe a nga xi tivi hi Xisuthu. Kungu ra yena i ku vutisa un’wana na un’wana loyi a hlanganaka na yena loko a tiva rito ra Xisuthu. “Ahee, Malume,” Afrika a xeweta muchayeri wa thekisi loko a ri karhi a tlulela eka xitulu xa le mahlweni. Endleleni yo ya emakete, Afrika a vona xirhandzwa xa yena xa xipelupelu xa wasi lowo vangama epurasini ra le kusuhi kutani a xi kombetela. “Malume, xana xilo lexiya xi vuriwa yini?” a vutisa. “I-windmill, mufana wa mina?” muchayeri a vutisa, hi ku hleka.

“Ndzi vula leswaku, xana xi vuriwa yini hi Xisuthu?” Afrika a hlevetela. “I-windmill yi-windmill,” ku vula muchayeri, a ri karhi a pfulelela ehenhla vholomu ya rhadiyo ya thekisi. Loko va fika emakete, Afrika a vona munghana wa yena Maduo, na manana wa yena. Hi rito ro hlevetela ra le hansi, a vutisa manana wa Maduo, “Xana hi rihi rito ra Xisuthu ro vula xipelupelu?”

“Ke windi mili,” ku vula Mme wa Maduo. Afrika a swi anakanya leswaku a hi rona ra ntiyiso ra Xisuthu ra xipelupelu, kambe a khensa Mme wa Maduo a nga si ya tikatsa na vandyangu wa yena. Mme wa Afrika a teka vana a famba na vona eswitolo swa mihandzu. Maapula lamo tshwuka ma vangama swinene. “Xana wa ma tsakela maapula?” ku vutisa Mme. “E-e, ndza khensa,” ku vula Afrika. Endleleni yo ya xava matsavu, va vona swiharhi na vanhu lavantsongo, va buraweni lava nga vatliwa. “Mme, vona Gogo,” ku vula Dintle hi ku nyanyuka, a ri karhi a komba xitechu xa wansati wa xikoxa. “Xana wa xi tsakela xitechu, Afrika?” ku vutisa Mme.

“E-e, ndza khensa,” Afrika a vula, hi ku n’wayitela na ku dzungudza nhloko. Afrika a famba a ya vulavula na wansati loyi a tshame ekusuhi na switechu leswo vatliwa. “Mama, xana u nga swi kota ku endla xin’wana xa leswiya?” ku vutisa Afrika, a ri karhi a kombetela xipelupelu xa ntima no basa lexi a xi ri empfhukeni. “Ndzi kota ku endla xin’wana na xin’wana hi mhandzi, mufana wa mina,” a hlamula hi ku tinyungubyisa.

“Ina!” Afrika a ehleketa a ri yexe kutani a cinanyana. Xana u nga ndzi byela leswaku xi vuriwa yini hi Xisuthu?” “Haaaa, vana va masiku lama! Swivutiso swa vona,” wansati a swi vula a nga ri eku hlamuleni. Loko Afrika, mana wa yena na Dintle va ri karhi va ya emahlweni va famba exikarhi ka makete hiloko va vona mufana a ri karhi a tlanga hi xitlangiso xa movha wa thini. Mavhilwa ya xona ma endliwe hi swipfalo swa mabodlhela lama nga vuyelerisiwa. “Xana u lava xitlangiso xa movha, Afrika?” ku vutisa Mme. “E-e, ndza khensa,” ku vula Afrika. Hiloko Afrika a xi vona! Xipelupelu lexitsongo ehenhla ka tafula, mabanga ya xona ma ri karhi ma jikajikisa hi rimoyana. “Xexo xi sasekile,” ku vula Mama a byela Afrika, na yena a ri karhi a hlamala xipelupelu. “Xexo xo kwatsa eka leswi ndzi swi lavaka,” Afrika a swi vula hi ku tsutsumela etafuleni.

“Swi kahle, u tiva ntwanano.” Mama a swi vula hi ku tikatsa na yena. Afrika u swi vonile leswaku na sweswi a nga ri tivi vito ra Xisuthu ra xipelupelu. “Dumela, Mme,” Afrika a xeweta manana wa muxavisi. “Switlangiso swa n’wina hinkwaswo swi sasekile!” “Ndza khensa! Hi swi endla hi matheriyali wo vuyelerisiwa,” ku vula wansati a ri karhi a nyika Afrika xipelupelu lexi a xi langutile. “Kambe i yini xilo lexi?” Mme wa Afrika a n’wi vutisa, a langutile Afrika

. “I sefefo sa moea. Xana wa ha lava swin’wana?” ku vula wansati, hi ku ehleketa leswaku Mme wa Afrika u vulavula na yena. N’wayitelo lowukulu wu voninga xikandza xa Afrika. “Xana ndzi nga xi kuma lexi, ndza kombela?” a vula. “Lexi i yini?” Mme wa Afrika a vutisa, loko a ri karhi a hakelela xipelupelu. “Lexi i sefefo sa moea,” ku vula Afrika hi ku komba ku hlula. Hiloko a yimisela xipelupelu xa yena ehenhla xi hundza nhloko ku fana na khapu kutani a languta mabanga ya xona loko ma ri karhi ma jikajika emoyeni. “Leyi a yi ri yona ndlela ya kahle yo dyondza rito rintshwa, a hi yona, Dintle!” A swi vula hi ntsako.  

 Endla ntsheketo wu nyanyula!                          

• Loko mi heta ku hlaya ntsheketo swin’we, vulavulani hi leswi swi nga humelela eka ntsheketo. Vutisa swivutiso ku hlohlotela vana va wena ku ehleketa na ku vulavula hi mavonelo lama fambelanaka na ntsheketo, xikombiso, “Hi xihi xiphemu lexi u xi rhandzaka ngopfu eka ntsheketo lowu?”
• Loko u ri na vana lavakulu, va hlohloteli ku lava leswaku ‘xipelupelu’ i yini hi kwalomu ka tindzimi timbirhi.
• Dirowa xifaniso xa xitlangiso kumbe nchumu lowu ku tsakisaka.
• Endla nxaxamelo wa 10 wa switlangiso kumbe michumu leyi ku tsakisaka hi ririmi ra manana ra wena. Sweswi kuma na ku tsala ehansi mavito ya switlangiso na michumu leyi hi ririmi rin’wana
• Mi ri swin’we na vandyangu wa wena, endlani xitlangiso xa xipelupelu hi ku tirhisa swimhandzana, wulu kumbe ntambhu, phepha na dlulu.