Kale-kale ho vhuya ha vha na muṅwe mubvana ane a pfi Matty. O vha a tshi dzula bulasini ṱhukhu, he mavu a hone a vha o oma nahone u a lima zwi mushumo u konḓaho. Fhedzi Matty o vha e si rabulasi zwawe o ḓoweleaho. O vha a tshi shuma nga u ḓiimisela ḓuvha ḽi tshi khou fhisa vhukuma uri a ṱavhe miroho yo eḓananaho ye a vha a tshi ḓo i rengisa makete wa tsini na he a vha a tshi dzula hone, we wa vha u tshi dzula wo ḓala vhathu.

Musi zwiliṅwa zwo no lugela u kaṋiwa nahone zwi zwinzhi lune a nga zwi kovhela vhaṅwe, Matty o vha a tshi zwi dzhenisa kha manngi wawe nahone a livha makete, zwi tshi tou vhonala na kha tshifhaṱuwo tshawe uri o takala zwihulu. “Ṋamusi ndi ḓo rengisa yeneyi miroho yoṱhe nahone khamusi nda ḓikanda nga tshithu tshavhuḓi,” a ralo.

Makete ho vha hu na tshithu tshine Matty a tshi funesa. Ho vha hu maapula mahulwane, a rothisaho nthe, a ḓifhaho. O vha a sa koni u konḓelela muḓifho wao u kungaho. O vha e malamba a mushumo wawe woṱhe wa biko.

Musi Matty a tshi swika kha kuṱafula kwa mitshelo, a vhona muṅwe mukegulu a re na vhuthu, we marama we a vha o tswukuluwa sa maapula o vhibvaho. Onoyo mukegulu a takala musi o sedza Matty a tshi khou lavhelesa maapula a mivhala.

Matty a ḓelwa nga mihumbulo minzhi musi a tshi elekanya nga ha maapula ane a ḓo a renga u itela u a shumisela zwithu zwine a ḓo zwi baka. “Maapula matswuku ndi avhuḓi, a ḓifhisa khekhe,” Matty a ambela nṱha musi a tshi khou khetha maapula matswuku. “Nahone maṅwe maapula ndi ḓo ita ngao phai, maṅwe ndi ḓo a shumisa u ita dzimafini. Maṅwe maapula a Ḓifhaho a muvhala wa Musuku ndi ḓo ita ngao phai i dudelaho i re na matshakatshaka nga nṱha.” Matty a bula dzina ḽa apula ḽiṅwe na ḽiṅwe musi a tshi khou ḽi longela kha manngi wawe.

Vhenevho mukegulu vha setshelela. Vha ṱhamudza tshanḓa vha ṋea Matty apula ḽa musuku. “Muṅwe na muṅwe ane a funa maapula u fana na inwi, o tewa nga u ṋewa tshithu tsho khetheaho. Kheḽi, dzhiani heḽi apula ḽi sa fani na maṅwe. Ḽi ḓo ni ḓisela dakalo tshifhinga tshoṱhe,” vha ralo vhenevho mukegulu.

“Ndo livhuwa zwone,” Matty a ralo o takala. Apula ḽa musuku ḽo vha ḽi ḽihulwane nahone ḽo naka u fhira maapula oṱhe e a vhuya a a vhona. O vha a tshi tou ri ndi swika lini hayani uri ndi ḽi thetshele.

Musi ḓuvha ḽi tshi vho tota tombo, Matty a vhuyelela bulasini yawe. A dzhia maapula oṱhe a a vhekanya nga vhuronwane nahone a a ṱanzwa, a ita zwenezwo a tshi khou imbela maramani nga dakalo. O vha a tshi ḓo baka zwithu zwoṱhe zwine a zwi funesa, a vhetshela thungo apula ḽa musuku ḽo khetheaho uri a ḓikande ngaḽo.

Musi Matty o no vhekanya na u ṱanzwa maapula oṱhe, a dzhia apula ḽo khetheaho ḽa musuku. “Zwino ndi khou ḓikanda musi ndi tshi rali,” a ralo. Fhedzi musi a tshi tou ndi a ṅedza, ha tutuwa kuṱoho kha buli ḽi re kha apula.

“Ni songo nḽa nandi!” ndi tshivhungu tshi tshi khou huwelela.

Matty a mangala lwe apula ḽa wela fhasi. “Ndi mboni-ḓe yeneyi?” a ralo o mangala.

Tshivhungu tsha vinyukana tsha bva, tsho ruḓa maṱo tshi tshi vhonala tsho niwa nga ṱhoni. “Ni mpfarele nge nda ṅonzola apula ḽaṋu, fhedzi ḽo vha ḽi tshi khou ḓifha luṅwe!” tsha ralo.

Matty a sa ḓivhe uri a sinyuwe kana a si sinyuwe. Vhala mukegulu vho mu vhudza uri ḽenelo apula ḽi ḓo mu ḓisela dakalo tshifhinga tshoṱhe, fhedzi zwino o vha a si tsheena vhungoho.

Mafheleloni Matty a femuluwa nahone a ri, “Iwe kuvhungu ḓiwe, u na mashudu ngauri ṋamusi ndo takala. Irani ndi bwele apula ḽau murahu ha nnḓu yanga uri u ḓileḽe ḽone wo vhofholowa, u sa thithiswi nga zwiṋoni.”

Musi Matty a tshi khou longela apula mulindini, tshivhungu tsha ri, “Ni sale zwavhuḓi, Matty. Ndi fulufhedzisa uri ndi ḓo ni badela nge na ntsumbedza vhuthu.” Matty a ṱaṱaisa tshivhungu nahone a vhuyelela nḓuni a yo baka.

Nga tsha matshelo nga matsheloni musi mapfuvhi a tshi tswuka, Matty a vuswa nga munukhelelo u fhiraho yoṱhe ye a vhuya a i pfa. Ndi izwi-ha a tshi gidimela nnḓa nahone a mangadzwa zwihulu nga zwe a zwi vhona. Phanḓa hawe ho vha hu na muri muhulwane wa muapula, matavhi awo o vha o pakata maapula avhuḓisa u fhira oṱhe e a vhuya a a vhona.

Matty a tshina u mona na wonoyo muri, zwiseo zwawe zwo ṱangana na nyimbo dza zwiṋoni. A fula eneo maapula, ḽithihi nga ḽithihi, o mangadzwa nga vhuṱolo he ha itea nga vhusiku vhuthihi.

Nga eneo madekwana, Matty a vhuyelela kha wonoyo muri a vhea mafini ye a vha a tshi kha ḓi tou bva u i baka kha midzi yawo. “Ndo livhuwa,” a hevhedza. “Vhala mukegulu vho vha vho amba ngoho nga ṅwambo wa uri vhukuma hoyu muri u ḓo nḓisela dakalo tshifhinga tshoṱhe!”

Itani uri tshiṱori tshi nyanyule!

Ndi ufhio mutshelo une na u funesa? Olani tshifanyiso tshawo. Nga fhasi ha tshifanyiso, ṅwalani mutaladzi u tevhelaho, “Mutshelo une nda u funesa ndi …” Ni nga humbela muṅwe muthu uri a ni ṅwalele mutaladzi.
Ṅwalani mutevhe wa zwithu zwoṱhe zwine na nga zwi ita nga mutshelo une na u funesa. Hu nga vha tshithu tshine na nga tshi baka kana u tshi bika, dzhusi kana munamba (pudding) u rotholaho.
Humbulani nga ha munukhelelo, muthetshelo, tshivhumbeo na muvhala wa apula kana muṅwe mutshelo. Humbulani nga ha phosho ine wa i ita musi ni tshi u ṅenza. Ṅwalani tshirendo nga ha wonoyo mutshelo.