Nga maṅwe madekwana a tshilimo hu tshi khou fhisa, bete ḽo kokovha ḽa buḓa nga ṱafulani ḽa khishini. Ḽa ḽa matshakatshaka a vhurofho o siiwaho ṱafulani nga vha muṱani, vhe zwino vha vha vho no eḓela mimbeteni yavho. Nga murahu ha zwenezwo ḽa pfa mubvumo. Bzzzz, bzzzz! “Ndi mini mathina?” ha vhudzisa bete. Ḽa ṱingaila ḽa si vhone tshithu. Nga murahu ḽa dovha ḽa pfa mubvumo. Bzzzz, bzzzz! “Ndi nnyi ane a khou ita wonoyu mubvumo u dinaho nga u rali?” ha hevhedza bete. “Ndi nṋe lunyunyu,” ha fhindula ipfi. “Inwi ni nnyi? Nahone ndi ngani ni tshi khou tou hevhedza?” Bete ḽa ṱingaila. “Ni ngafhi?” ḽa vhudzisa. “Ni tea u vha ni muṱuku vhukuma ngauri a thi ni vhoni na luthihi. Ndi fulufhela uri ni a zwi ḓivha uri ndi nṋe vhasa hafha.” Lunyunyu lwa kavha ṱafulani tsini na bete. “Ni ri ndi inwi vhasa?” lwa ralo lunyunyu nga u tou hoya. Bete a ḽo ngo vhuya ḽa zwi funa hezwi na luthihi. “Ndi ri vhasa ndi nṋe hafha. Arali vhathu vha nngwana ndi tshi khou ḽa zwiḽiwa zwavho, vha mbo ḓi ṅala vha sa tsha zwi ḽa. Zwi mbo ḓi vha zwanga, hezwi zwi sumbedza uri ndi a ṱhonifhiwa na u ofhiwa,” bete ḽa ralo ḽi tshi khou ḓirwa khana. 

Ndi izwi-ha ḽi tshi furalela lunyunyu, ḽa ya kha sinki he ha vha hu na phulethi dzi re na tshika nahone ḽa thoma u ḽa zwiḽiwa zwo khakhaṱhelaho kha dzenedzo phuleithi. Lunyunyu lwo vha lwo ḓi sedza bete nga vhuronwane musi ḽi tshi khou ita zwenezwi zwoṱhe. Ndi izwi-ha lu tshi fhufha-fhufha ṱhohoni ya bethe, lu tshi khou ḓi ita mubvumo walwo. “Arali ni vhasa, ndi ngani ni tshi ḽa zwiḽiwa zwavho zwo salaho?” hu vhudzisa lunyunyu. Bete ḽa imisela nṱha mulenzhe waḽo wa phanḓa uri lu swiswe lunyunyu, fhedzi lunyunyu lwa ḓi endela u fhufha-fhufha nṱha ha bete. Ndi izwi-ha bete ḽi tshi mbo ḓi ri, “Edzanu litsha u ita hoyo mubvumo u dinaho? Arali vhathu vha ri wana, vha ḓo ri pwaṱula ni a ḓivha.”

“Nṋe vhathu a thi vha ofhi ni a ḓivha!” hu fhindula lunyunyu. “Ndi a vha luma nda havhula malofha avho. Musi vha tshi lingedza u mpwaṱula, ndi a daka, nda tinya nda mbo ḓi ngalangala. Musi vha tshi humbula uri ndo ṱuwa, ndi mbo ḓi bvelele! Mubvumo une nda u ita u vha ṱanganya ṱhoho. Vha ḓifukedza nga nguvho musi ḓuvha ḽi tshi khou fhisa nzirr. Musi ndi tshi vha luma, vha bva zwipundu zwi ṱhoṱhonaho.” Ndi izwi-ha lunyunyu lu tshi sea, lwa sea lwa ḓigegenedza nga mapwapwalala. Muthu a mbo ḓi bvelele a funga luvhone lwa khishini. Onoyo munna a ya kha sinki ya khishini a vula bommbi a shela maḓi kha ngilasi. Bete ḽa mbo ḓi tou fhelele nga murahu ha vothi ḽa dzumbama.

Lunyunyu lwo vhonala lu sa vhilaeli na luthihi. Lwo mbo ḓi ita mubvumo walwo, lwa fhufhela ngeno na ngei, lwa mona onoyo munna musi a tshi khou nwa maḓi. U thomani onoyo munna o mbo ḓi lingedza u lu swiswa nga tshanḓa. Fhedzi lunyunyu lwa ḓi bvela phanḓa lu tshi khou fhufha ṱhohoni yawe. Onoyo munna a mbo ḓi tou ṋaṋa u dinalea, a dzhia thaphu-thaphu a ḽi dzungudza lunzhi muyani a tshi khou lingedza u lu rwa ngaḽo. Fhedzi lwonolwo lunyunyu lwa fhufha lu tshi ya ngeno na ngei u mona na ṱhoho yawe, lu tshi khou ita mubvumo walwo u dinaho. Onoyo munna a mbo ḓi ṅala, a dzima luvhone na ya u eḓela.

“Ndi vhona u nga ndi ḓo fhedza tshifhinganyana ndi tshee ndo dzumbama,” ndi bete ḽi no ralo. “A thi ḓivhi uri lunyunyu lwo fhelela ngafhi nahone a thi ḓivhi arali zwo tsireledza uri ndi bvele nnḓa.” Zwo vha zwo tea uri ḽi dzule ḽo dzumbama ngauri lunyunyu lwo vha lu kamarani ya vhana, lu tshi khou fhufha-fhufha ṱhohoni dzavho. “Baba!” ndi muṅwe wa vhana a tshi khou huwelela. “Hu na lunyunyu ngeno kamarani.

Ndi khou humbela uri vha ḓe vha ri thuse.” Muṱa woṱhe wa mbo ḓi vuwa nahone muṅwe na muṅwe a thoma u zwimana na lunyunyu kamarani iṅwe na iṅwe ho farwa misiamelo na mathaphu-thaphu, vho lugela u pwanya lwonolwo lunyunyu. Fhedzi musi muṅwe a tshi vhona lwonolwo lunyunyu, lwo vha lu tshi mbo ḓi daka, lwa tinya nahone lwa ngalangala. Zwenezwi zwo fhedza tshifhinganyana u swikela vhathu vha tshi mbo ḓi ṅala vha ya u eḓela. Vha vhuyelela mmbeni, vha ḓifukedza nga nguvho naho ho vha hu tshi khou fhisa nzirr.

Musi lunyunyu lu tshi vhuyelela khishini, bete ḽa mbo ḓi bva he ḽa vha ḽo dzumbama hone. “Tsha muṅwe ngoho, ni a zwi kona wee,” ḽa vhudza lunyunyu. “Havho vhathu vhoṱhe vho kuḓana nga ṱhoho vha tshi khou lingedza u ni fara, fhedzi vha kundwa vhoṱhe.” “Ndo ni vhudza nda ri mafhafhu fhasi. Ḓanu mmbudza, ni vhona u nga zwino vhasa ndi nnyi?” hu vhudzisa lunyunyu.

“A hu na na zwiṅwe, ndi inwi!” hu fhindula bete. “Ni nga kha ḓi vha ni muṱuku vhukuma, fhedzi no kunda vhathu.” “Ndi takalela uri ri a tendelana kha enea mafhungo,” lwa ralo lunyunyu lu tshi khou ḓirwa khana. “U bva zwino, ni nga mmbidza musi vhathu vha tshi ni dina.” “Ndi ḓo ni vhidza, ndo livhuwa vhukuma,” ha fhindula bete musi ḽi tshi khou gidimela u wana maṅwe matshakatshaka. U bva nga ḽeneḽo ḓuvha, bete na lunyunyu zwa vha madele mapfani nahone zwa shumisana u dina vhathu nga hune zwa nga kona ngaho!

Itani uri tshiṱori tshi nyanyule!

•  Humbulani nga ha zwivhumbiwa zwoṱhe zwine zwa dina vhathu: vhunyunyu, thunzi, mabete na zwiṅwe zwine na zwi ḓivha. Ndi zwifhio zwine zwa dinesa? Ndi ngani ni tshi humbula nga u ralo?
•  Ṅwalani tshirendo nga ha tshiṅwe kana zwiṅwe zwa zwenezwi zwivhumbiwa zwi re afho nṱha. Humbulani nga ha tshivhumbeo tshazwo, nḓila ine zwa tshimbila ngayo, mibvumo ine zwa i ita na zwithu zwine zwa zwi ita zwine zwa dina kana zwine zwa tshuwisa vhathu.
•  Ḓiiteleni tshikhokhonono! Olani tshikhokhonono! Ṅwalani uri ndi tshihulwane lungafhani, zwine tsha zwi ḽa na mibvumo ine tsha i ita