Etikweni leri vuriwaka Gabon, a ku ri ni tikoxikaya leri a ri ri emakumu enhoveni. Endzeni ka nhova leyi, eka marhavi lawa ya nga le henhla ka nsinya lowukulu, a ku tshama kona xinyenyani xo hlawuleka – xinyenyani lexi a xi endla mpfula.
Khale ka khaleni ku sukela loko va ha switsundzuka, va endle leswaku xinyenyani lexi xi tshama xi tsakile. A va hlayisa mahlanhla ya xinkwa, mihandzu na masi ya khokhonati, eka vhiki rin’wana ni rin’wana mitlawa mimbirhi a yi teka swakudya leswi yi hekeketa kwale nhoveni. Loko va vekile ehansi ka nsinya, un’wana wa vona a chaya risimu hi piyano hi tintiho. Endzhaku ka nkarhi, xinyenyani lexi a xi haha xi ya ehansi ku ya dya no nwa. Loko xi hetile, xi sungula ku yimbelela risimu ro tsokombela. Hi nkarhi wa lowo, xi tlakuse timpapa ta xona to hatima ta wasi. Ku nga si hela nkarhi, mpfula yi sungule kuna.

Leswi swi humelele malembe yo tala. Hikuva mpfula yi nile ko hlaya, mihandzu yi kule yi tele naswona a ku ri na swakudya swo tala etikweni. Kambe hi kuya ka nkarhi swilo swi sungule ku cinca. Hi mikarhi vaaki a va sungula ku tshama va khomekile ku fika laha va nga rivala hi xinyenyani lexi. “Yi ta na swa fana,” a va vula tano. “I nkarhi wa ku hi yima ku phamela xinyenyana lexa khale xo phunta!”
Kambe vanhu a va endla xihoxo. Va tshikile ku hlayisa xinyenyani lexi kutani mpfula yi yima ku na. Mihandzu yi sungula ku oma na ku fa, swifuwo swi sungula ku ondza na ku hela matimba. Hambiswiritano, a ku ri hava ni munhu na un’we wa le tikweni wo ya enhoveni ku ya phamela xinyenyani lexi a xi nisa mpfula. Hinkwavo va sungula ku tirha va lava mali yo ya xava swakudya eka madorobaakelano.

Hi siku rin’wana loko dyambu ri dya munhu, wanhwana loyi a va ku i Ketti u teke xiboho xo ya enhoveni loko xikolo xi humile. “Swa antswa ku ta va ku horile kona,” a vulavulela embilwini. U fambe lero na famba, endzhaku ka nkarhi, u fikile laha a ku ri na nsinya lowukulu laha xinyenyani xa mpfula a xi tshama kona. Ketti u langute ehenhla ka nsinya. Hi xihatla, a tsundzuka hi laha kokwani wa yena a nga famba na yena enhoveni ku ya phamela xinyenyani loko a ha ri ntsongo. Ketti u pfule beke ya yena a humesa xiphemu xa xinkwa lexi a xisele hi lanci. Hi vurhon’wana u vekile xinkwa ehansi ka nsinya. Hikuva a ri hava piyano ya tintiho, u yimbelele risimu ra kahle leri a ri tiveka ku suka khale.

Hi mpfumawula wo haha hi matimba, xinyenyani xa wasi xi hundle marhavi lawa a ya ri enhlokweni ya Ketti xi sungula ku dya xinkwa. Loko xinyenyani xi hetile, xi pfule nomo xi sungula ku yimbelela tinsimu to hlaya to tsokombela. Hi nkarhinyana xi tlakuse timpapa ta xona kutani Ketti a sungula ku twa ku duma ka tilo. Loko a sala a ya fika ekaya, mathonsi lamankulu a ma ri ku neni,ya timula misava leyi a yi hisa.

Ketti a tsakile swinene, ku fika loko a ya byela vatswari va yena leswi humeleleka. “U nga ti humbi!” a khahliwa hi mana wa yena. “Ku hava na munhu na un’we loyi a tshembhaka leswaku xinyenyani lexiya xi nisa mpfula!”

“Mana wa wena u vulavula ntiyiso,” ku vula tata wa Ketti. “Dyandza ri hluriwile sweswi hi ta va kahle. U nga ha tlangisi xinkwa u ya nyika xinyenyani lexa khale xa makolo nakambe!”

Ketti a nga kalanga a phikizana ni vatswari va yena, u titwe a ri ni ntiyiso wa leswaku va hoxisa. “Loko kokwana a ha hanya,” u vulavulela embilwini, “a ta va a ndzi tshembhile!” kambe kokwani wa Ketti u hundzile emisaveni malembe lawa ya nga ha ku hundza. Lexi kokwani a nga xi siyela Ketti i piyano ya tintiho ya khale.

Mavhiki mambirhi ya hundzile a ku ri hava mpfula. Mihandzu yi sungula ku vuna nakambe na swiharhi leswi a swi ri ni ndlala swi sungula ku vonaka timbambu ku tlula khale. Dyambu ri dlaya vusokoti ku suka ka tilo ra wasi. “A ndzi na mhaka ku ri va ri yini!” ku hleketa Ketti. “Hi lava mpfula, mundzuku ndzi ya phamela xinyenyani nakambe!”

Ka ha ri mixo swinene, loko a hetile ku teka swilayi swa xinkwa na ti rhubeyila to tata xandla ku suka ekhixini, Ketti a nyokovele a huma endlwini, u sungula ku khoma riendzo rakwe ra ku ya endzeni ka nhova. A nga swi lemukangi leswaku tata wa yena a pfukile. Loko a vona leswi nhwana wa yena a swiendleke, u vone leswaku u ya eku phameleni ka xinyenyani xa mpfula nakambe. “Ndzi ta dyondzisa n’wana wo ka a nga yingisi dyondzo!” a vula leswi a hlundzukile. U tekile vurha na nseve a landzelela Ketti ku ya enhoveni.

Loko xinyenyani xi ku xi hahela ehansi ku ya dya swakudya swa Ketti, tata wa yena u humesile vurha na nseve a copa hi nseve wa vukarhi. Nseve wu hahe ku ya embilwini ya xinyenyani. Xinyenyani xi be nkalanga lowukulu. Hi ku chava, Ketti u rhendzeleke kwalaho – hi nkarhi lowu a nga vona tata wa yena a wela ehansi, a lovela kwalaho. Ketti u cemile a jika – hi nkarhi lowu u vone nseve wu hahela ehansi wu nga vavisanga miri lowo hatima wa xinyenyana. Xinyenyani a xi nga vavisekangi, xihahele emalembelembeni ya rhavi ra nsinya.

Ketti u tsutsumile hi ku chavisa hi leswi humeleleke. Munhu un’wana ni un’wana a ri ehansi. Mbilu yi ri karhi yi ba, u tsutsumele a tlhelela ekaya. U hatle a kuma piyano ya kokwani wa yena ya khale. “Loku hi kona ku tshemba ka mina!” a vulavulela embilwini. “Xinyenyani xa mpfula xi hlundzukile swinene. Ndzi fanele ndzi xi tsakisa nakambe! NDZA FANELA!”

Loko ku nga si hela hafu ya awara, Ketti a fikile ehansi ka nsiya lowukulu. Miri wa yena a wu tsakame kunene na ku hefemulela ehenhla. Kwala kusuhi a ku etlele tata wa yena loyi a lovile. Ketti u langute etlhelo hi ku hatlisa. Hi mavoko lawa a ya rhurhumela, u sungule ku chaya piyano ya tintiho.

U chaye piyano ku fika laha tintiho ta yena ti nga twa ku vava. Eku heteleleni, lexi a xi lava ku tlula hinkwaswo emisaveni xi endlekile. Xinyenyani xi chikile o nge a ku humelelanga nchumu. Xinyenyani xi dye tirhubeyila loko a ha ri ehansi na ku yimbelela tinsimu. Endzhaku Ketti a sungula ku chaya, xinyenyani xi tlakusa timpapa … Ketti u twe ku tshukunyuka endzhaku ka yena. A ku ri tata wa yena loyi a tlakukeke. “Ndzi khomeli!” u vule a vuyelela eka xinyenyani xa wasi lexikulu. Kutani a khoma voko ra n’wana wa yena wa nhwana va famba hi ku nonoka va tlhelela ekaya. Etikweni vanhu hinkwavo na swiharhi a swi hanya nakambe.

Vusiku byebyo vaakitiko vakhome khorho. Va pfumalelanile leswaku va dyondze dyondzo ya nkoka swinene, naswona ku suka kwalaho, vhiki na vhiki a va teka riendzo ro ya enhoveni ku ya phamela xinyenyani lexi a xi nisa mpfula.