Ngei shangoni ḽi vhidzwaho upfi Gabon, ho vha hu na muḓana u wanalaho mukanoni wa ḓaka. Tshivhindini tsha ḓaka iḽi, kha matavhi a nṱhesa a muri muhulu nga maanḓa, ho vha hu tshi dzula tshiṋoni tsho khetheaho nga maanḓa – tshiṋoni tshi nisaho mvula.

U bva murahu hangei hune vhadzulapo vha kona u humbula u swika hone, vho vha vha tshi dzulela u ita zwoṱhe zwine zwa ḓo ita uri tshiṋoni tshi takale. Vho vhulunga mathatha a vhurotho, zwipiḓa zwa mitshelo na mafhi a luvhisi a khokhonathi, nahone vhege kana mbili dziṅwe na dziṅwe tshigwada tsha vhadzulapo tsho vha tshi tshi dzhia zwidyantongolo izwi tsha ṱuwa nazwo ḓakani. Musi vho zwi vhea fhasi ha muri, muthihi wavho, o vha a tshi lidza luimbo lu sa konḓi nga mbila. Nga murahu ha tshifhinga nyana, tshiṋoni tsho vha tshi tshi fhufhela fhasi u ḓa u ḽa na u nwa. Musi tsho no fhedza, tsha thoma u imba luimbo lu takadzaho nga maanḓa. Nga tshifhinga tshenetsho, tsha imisa maphapha atsho matswu, a lutombo lu penyaho, nga minetse i si gathi, mvula i thoma u na.

Izwo zwo dzulela u itea lwa miṅwaha minzhi. Ngauri mvula yo dzulela u na tshifhinga tshoṱhe, zwimela zwo mela nga vhunzhi nahone ha vha na zwiḽiwa zwinzhisa kha muḓana. Nga zwiṱuku zwithu zwa thoma u shanduka. Zwa sokou itea uri vhadzulapo vha vhe vho farekanaho nga maanḓa, vha vho thoma u litshedzela tshiṋoni tsha mvula. “Zwi a fana i ḓo ḓi na,” vho amba. “Ndi tshifhinga tsha u litsha u lema tshiṋoni tsha kale tshi sa ḓivhaleli!”

Fhedzi vhathu vho vha vho khakha. Musi vha tshi litsha u ṱhogomela tshiṋoni, mvula yo ima u na. Zwimela zwo thoma u vhuna zwa mbo ḓi oma, ngeno phukha dzo thoma u onda na u sa vha na nungo. Naho zwo ralo, a hu na kha muḓana we a ya ḓakani u sukela tshiṋoni tshe tsha ṋisa mvula. Vhoṱhe vho vha vho farekanea vha tshi khou lingedza u wana tshelede ya u renga zwiḽiwa kha ḓorobo ya nga tsini.

Ḓuvha ḽiṅwe he ḓuvha ḽa vha ḽi tshi khou fhisa nga maanḓa, kusidzanyana ku vhidziwaho Ketti kwo dzhia tsheo ya u ya ḓakani musi tshikolo tsho no bva. “Ndi khwiṋe ngauri hu ḓo vha hu tshi khou rotholela hangei,” o humbulela mbiluni. O tshimbila o tshimbila, nga murahu ha tshifhinga, a swika kha muri mulapfi he tshiṋoni tsha mvula tsha vha tshi tshi dzula hone. Ketti o lavhelesa nṱha ha muri. Na zwenezwo, a mbo ḓi elelwa zwe makhulu wawe vha mukegulu vha ṱuwa nae ḓakani u sukela tshiṋoni musi a tshi kha ḓi vha lutshetshe. Ketti o vula bege yawe ya tshikolo a mbo ḓi bvisa tshipiḓa tsha vhurotho he ha sala u bva kha tshiswiṱulo tshawe. Nga vhuronwani a vhea vhurotho fhasi ha muri. U bva afho, sa izwi o vha a si na mbila, o imba luimbo lwa kale lwe a lu ḓivha u bva a tshe muṱuku.

Nga muungo muhulu tshiṋoni tsha lutombo tsha manakanaka tsha fhufha u bva kha matavhi nga nṱha ha ṱhoho ya Ketti tsha thoma u ḽa vhurotho. Musi tshiṋoni tsho no fhedza, tsha aṱama mulomo watsho tsha thoma u imba notsi dza nṱha dzavhuḓisa vhukuma. Tsha imisela maphapha atsho a u penya nga khathihi fhedzi Ketti a thoma u pfa muthathabo. Nga tshifhinga tshe a swika hayani ngatsho, mashotha mahulu a mvula o vha a tshi khou na, a tshi khou rothodza mavu matswuku a fhisaho vhukuma.

Ketti o vha o takala nga maanḓa, u swikela a tshi vhudza vhabebi vhawe zwe zwa itea. “Ni songo ita zwithu zwi sa ḓivhalei!” Ho semana mme awe. “A hu na muthu a no tenda uri tshiṋoni tshi kha ḓi kwamea nga mafhungo a mvula!”

“Mme aṋu vha amba ngoho,” ho amba khotsi a Ketti. “Gomelelo ḽo fhela zwino nahone zwithu zwi ḓo luga. Ni songo tambisa vhurotho nga u sukela hafhu tshiṋoni tsha kale tshi re na tseḓa!”

Naho Ketti a songo hanedzana na vhabebi vhawe, o pfesesa uri a vha ambi ngoho. “Arali makhulu wa mukegulu vho vha vha tshi kha ḓi tshila,” a ḓivhudza, “vho vha vha tshi ḓo tenda zwine nda amba!” Fhedzi makhulu wa mukegulu wa Ketti vho lovha miṅwaha i si gathi yo fhiraho. Tshithu tshithihi fhedzi tshe Ketti a sala natsho, ndi mbila dza kale dza makhulu wawe vha mukegulu.

Ho fhela vhege mbili ha si tsha vha na mvula. Zwimela zwa thoma u oma hafhu na mbabvu dza zwifuwo dza thoma u bvela nnḓa u fhirisa. Ḓuvha ḽa tou fhisa tshoṱhe u bva kha lutombo ludala lu si na na lukole. “A thi khathali uri vha ḓo ri mini!” ho humbula Ketti. “Ri ṱoḓa mvula. Ndi khou ya u sukela tshiṋoni hafhu matshelo!”

Nga matshelonitsheloni a ḽi tevhelaho, nga murahu ha u dzhia tshiḽai tsha vhurotho na nḓirivhe tswuku dzi si gathi u bva khishini, Ketti o mbo ḓi bva nḓuni. A thoma lwendo lwa u ya tshivhindini tsha ḓaka. Zwe a sa zwi ḓivhe, ndi zwauri na khotsi awe vho vha vho no vuwa. Musi vha tshi vhona zwe musidzanyana wavho a vha a tshi khou ita, vha zwi limuwa uri u khou ya u sukela tshiṋoni tsha mvula hafhu. “Ndi ḓo mu laela vhanzhi hoyu ṅwana a si na mikhwa!” Vho ḓivhudza vho sinyuwa vhukuma. Vha dzhia vhura na misevhe zwavho vha sala Ketti murahu a tshi ya ḓakani vho fhumula.

Zwenezwi tshiṋoni tshi tshi fhufhela fhasi u ṱoḓa u ḽa zwiḽiwa zwe Ketti a tshi lugisela, khotsi awe vha imisela vhura havho nṱha vha litshedzela musevhe wavho wa vhuhali. Musevhe wa tou ṱuwa wo livha kha mbilu ya tshiṋoni. Tshiṋoni tsha ṱavha mukosi wa vhuṱungu. O tshuwa, Ketti a rembuluwa – nga tshifhinga uri a vhone khotsi awe vha tshi wela fhasi, vha lovha na zwenezwo. Ketti a ṱavha gosi a rembuluwa – nga tshifhinga uri a vhone musevhe u tshi wa lu sa huvhadzi u bva kha muvhili u suvhaho wa tshiṋoni. U bva afho tshiṋoni, tshi songo huvhala, tsha fhufhela kha davhi ḽa nṱhesa ḽa muri.

Ketti o gidima u bva ḓakani a shavhela fhethu ho tshinyadzwaho nga maanḓa. Tshifuwo tshiṅwe na tshiṅwe na muthu muṅwe na muṅwe zwe a zwi vhona zwo vha zwo lovha zwi fhasi. Mbilu i tshi khou ralo u rwela nṱha, a gidimela hayani. Nga u ṱavhanya a mbo ḓi dzhia mbila dza makhulu wawe vha mukegulu. “Iḽi ndi ḽone fulufhelo ḽanga ḽa u fhedzisela!” O humbula. “Tshiṋoni tsha u nisa mvula tsho sinyuwa. Ndi tea u tshi takadza hafhu! Ndi A KOMBETSHEDZEA!”

Nga murahu ha awara, Ketti o vha o no humela fhasi ha muri muhulu. Muvhili wawe wo vha wo ṋukala tshoṱhe nga biko nahone a tshi khou femela nṱha vhukuma. Tsininyana na he a vha e hone ho lala tshitumbu tsha khotsi awe tshi si na vhutshilo. Ketti a sedza thungo nga u ṱavhanya, nga zwanḓa zwi tetemelaho, a thoma u lidza mbila.

A lidza o lidza, u swikela minwe yawe i tshi vhavha. Mafheloni, zwe a vha a tshi khou zwi ṱoḓesa ḽifhasini zwa itea. Tshiṋoni tsha fhufhela fhasi sa hu songo iteaho tshithu. Tshiṋoni tsha ḽa dziṅwe dza nḓirivhe dze dza vha dzi tshi kha ḓi vha henefho fhasi tsha imba notsi dzi si gathi. Nga murahu, zwenezwi Ketti a tshi khou lidza, tshiṋoni tsha imisa maphapha atsho … Ketti a pfa u tsukunyea murahu hawe. Ho vha hu khotsi awe vhe vha vha vha kha ḓi tou bva u karuwa. “Pfarelo!” vha amba vha tshi dovholola vha tshi vhudza tshiṋoni tshihulu tsha lutombo. U bva afho vha fara musidzanyana wavho nga tshanḓa vha tshimbila nga u ongolowa vha tshi humela muḓanani. Ngei muḓanani vhathu vhoṱhe na zwifuwo vho vha vha tshi khou tshila hafhu.

Vhusiku honoho vhadzulapo vha fara muṱangano. Vha tendelana uri vho guda pfunzo khulwane. Nahone u bva ḓuvha ḽeneḽo u ya hoya, a hu na vhege ye ya fhela hu songo vha na lwendo lwo khetheaho lwa u ya ḓakani u sukela tshiṋoni tshe tsha ḓisa mvula.