Khale ka khaleni a ku ri na nhwana la vuriwaka Matty. A a tshama exipurasanini xin’wana, laha misava ya kona a yi nonon’hwa, naswona a ku tirhiwa swi vava. Kambe Matty a a ngo va n’wamapurasi hi vito. A a wa a pfuka hambi dyambu ri hisa na vusokoti, a byala matsavu lawa a a ma xavisa emakete ya le kusuhi leyi a yi tshama yi ri na vuphesaphesa bya vanhu.

Loko nkarhi wa ntshovelo wu fika, naswona a pfunile, Matty a a tata xirhundzu xakwe a khaswa kunene a ya emakete, a n’wayitela a nga heti hi ku tsaka. “Namuntlha ndzi ta xavisa matsavu lawa hinkwawo, na mina-vu ndzi kuma swo tilondla,” ku vula yena.

Nkateko wa kona, leswi Matty a a rhandza ku tilondla hi swona a swi ri kona emakete. A ku ri maapula – maapula layo tani, yo tala mati ma tlhela ma tsokombela. Loko a ma vona a a phoma na marha. A a tisula nyuku ha wona.

Evuhirini bya mihandzu, Matty u hlangane na mukhegula wo rhandza vanhu, marhama yakwe ma vangama bya maapula yo vupfa. Mahlo yakwe a ma pfa no hatima loko a vona Matty a hlamala a nga heti a langute mihandzu ya mivalavala.

Matty a a lwa na timbilu a nga tivi leswaku a nga tshika apula rihi a teka rihi eka lawa a a lava ku baka ha wona. “Maapula yo tshwuka, ma endla khekhe ro nandziha,” Matty a vulavulela ehenhla a ri karhi a teka apula ro tshwuka. “Kumbexana ndzi nga teka na maapula ya Granny Smith ndzi ta endla phayi, ndzi teka na man’wana ya Honey Crisp ndzi endla timafini. Maapula ya Golden Delicious swo boha ndzi ma teka ndzi ya endla apple crumble.” Apula rin’wana na rin’wana leri Matty a a ri vula, a a ri teka a hoxa exirhundzwini.

Mukhegula luya u hlekele endzeni. U tshambulute voko a nyika Matty apula ra muhlovo wa nsuku. “Munhu la rhandzaka maapula ku fana na wena, u fanele a kuma ro hlawuleka. Teka leri, ri hlawulekile hakunene. Mikarhi hinkwayo ri ta ku nyika ntsako,” ku vula mukhegula luya.

“Ndza nkhensa swinene,” ku vula Matty hi ku tlangela. A a nga si tshama a vona apula ro kurisa sweswo ri tlhela ri saseka hi ndlela leyi. A a twa onge a ngo haha kunene a hatla a fika ekaya a ri ringeta.

Loko dyambu ri tlomuta, Matty u te a vuyile epurasini. U hambanise maapula a nga jahanga ivi a ma hlantswa hinkwawo ka wona, a endla ntirho wa yena a ri karhi a hamutela a tsakile. A a ta baka switshongo hinkwaswo leswi teke emiehleketweni, kambe apula ro hlawuleka ra muvala wa nsuku a a lava ku ri tshamela ehansi a ri dya kunene.

Loko Matty a heta ku hambanisa maapula hinkwawo a tlhela a ma hlantswa, u teke apula leriya ro hlawuleka ra muhlovo wa nsuku. “Se ndzi lava ku titlonya,” ku vula yena. Kambe kwala a nge wa ri luma, ko tshuka ku humelela xinhlokwana embhoveni lowu a wu ri eapuleni.

“U nga ndzi dyi!” ku vula xivungu.

Matty u lahlele apula leriya ehansi a hlamarile. “Mihlolo!” a vula hi ku hefemuteka.

Xivungu lexiya xi tshombonyoke xi huma, mahlo ma pfuleke ma helela ma komba ku tisola. “Ndzi khomele hi ku dya apula ra wena, ndzi tsandzeke ku tikhoma hileswi a ri tsokombela!” ku vula xona.

Matty a a nga ha tivi ta yena. Mukhegula luya a a n’wi byele leswaku apula leri ri ta n’wi nyika ntsako mikarhi hinkwawo, kambe se a a tivutisa swo tala.

Eku heteleleni Matty u hefemulele ehenhla a ku, “Wena xivungwana, tivule wa nkateko hileswi u nga ndzi kuma ndzi tsakile namuntlha. Ndzi ta celela apula leri ra wena endzhaku ka yindlu leswaku u ri dya u tiphina, u nga karhatiwi hi swinyenyana.”

Loko Matty a hoxa apula egojini leri a nga ri cela, xivungu xi te, “Famba kahle, Matty. Ndza ku tshembisa leswaku ndzi ta ku hakela hikwalaho ka tintswalo ta wena.” Matty na yena u xi sarisile ivi a ya emahlweni na ntirho wakwe wo baka.

Hi xamundzuku loko miseve ya dyambu yi sungula ku tlhava, Matty u pfuxiwe hi nun’hwelo wo tsakisa lowu a a nga si tshama a wu twa. U tsutsumele ehandle ivi a sala a ahlamise nomu hi ku hlamala. Emahlweni ka yena a ku ri na muapula lowukulu, lowu marhavi ya wona a ma tikiwa hi maapula yo saseka ngopfu lawa a a sungula ku ma vona.

Matty u cinacine a rhendzeleka na murhi lowuya, xihleko xakwe xi hlangana na ku yimbelela ka swinyenyana, ku sala ku lo mpoti! U khe maapula hi rin’werin’we, a hlamarisiwe hi singita leri nga endleka navusiku.

Hi siku rero nimadyambu, Matty u tlhelele eka muapula lowuya, a teka mafini leya ha ku bakiwaka a yi veka etimitswini ta wona. “Ndza nkhensa,” a vula hi ku hlevetela. “Mukhegula luya a a tiyisile, hikuva murhi lowu wu ta ndzi nyika ntsako hakunene masiku hinkwawo!”

Endla ntsheketo wu nyanyula!

Hi wihi mbhandzu lowu u wu rhandzaka ngopfu? Dirowa xifaniso xa wona. Ehansi ka xifaniso xa kona, tsala xiga lexi nge, “Mbhandzu lowu ndzi wu rhandzaka ngopfu i …” U nga kombela un’wana a ku pfuna ku tsala xiga xa wena.
Tsala nxaxamelo wa swilo hinkwaswo leswi u nga swi endlaka hi mbhandzu lowu u wu rhandzaka ngopfu. Ku nga va nchumu lowu bakiwaka kumbe ku swekiwa, jusi kumbe phudingi yo titimela.
Anakanya hi nun’hwelo, nantswo, xivumbeko na muhlovo wa apula kumbe mbhandzu wun’wana. Anakanya hi mpfumawulo lowu wu humesaka loko u wu luma. Kutani tsala xiphato hi mbhandzu wa kona.