Lembe na lembe hi December, a ku ri nkarhi wa nkhuvo wa Kwanzaa – nkarhi wa ku va mindyangu yi hlangana swin’we eswakudyeni yi tlhela yi nyikana tinyiko. Naswona lembe na lembe, loko byi nga si va vurhonga, Khwezi, Lubo na Malaika a va pfuka va rhelela enambyweni. A va famba va ri karhi va yimbelela tinsimu to nandziha, va ri karhi va rholela tirhobeyila.

Vanhwanyana lava vanharhu a va tsake ni swikunwana, hikuva hi siku rero, a va ta kuma hosana ya xisati ya mati, Nobukhwebezane, a va rindzile enambyeni. Loko va tshinela, va n’wi twe a yimbelela hi rito ro xonga a ku:

            “Ma-Afrika pfukani … Kwanzaa u fikile!

            A hi nyikaneni tinyiko to saseka … hi kombana rirhandzu!

            Tisani mihandzu, nyama na mahewu.

            A hi dyeni, hi tsaka swin’we … hi kombana rirhandzu!”

Vanhwanyana a va tshama eribuweni ra nambu va yingisela risimu. Kutani loko dyambu ri huma, Nobukhwebezane a a va nyika swirhundzu leswi nga tala hi matsavu na mihandzu leswaku va muka na swona ekaya.

“Sala kahle, Hosana ya Xisati ya Mati!” va vula va ri karhi va tsutsumela ekaya leswaku vanhu va muganga va ta lunghiselela swakudya swa nkhuvo wa Kwanzaa.

Kambe ku na leswi minkarhi hinkwayo a swi karhata Nobukhwebezane. “Ndza tivutisa leswaku ha yini vanhwanyana lava va famba na swirhundzu swa mihandzu na matsavu ni ku nkhensa va nga nkhensi?” a tivutisa a tshame a ri yexe.

Loko va fika ekaya, vanhu va muganga a va ta hlangana emutini wa hosi, va ambale swiambalo swa mihlovo yo koka mahlo. Handle ka mihandzu na matsavu yo huma eka hosana ya xisati ya mati, vanhu va muganga a va ta na ntshovelo na nyama, va sweka swin’we loko vana va ri eku tlangeni.

Loko vanhu va muganga va hetile ku dya, a va nyikana tinyiko, va yimbelela va ri karhi va cina. Lava misisi yo basa a va siyerisana va hlamusela mintsheketo leyi va yi rhandzaka.

Hi lembe rin’wana loko ku fika siku ra Kwanzaa, Khwezi, Lubo na Malaika va pfuke va tsutsumela enambyeni ku fana na man’wana masiku, va ri karhi va yimbelela, va famba va rholela tirhobeyila. Loko va tshinela enambyeni, va kume swilo swi nga ri hi ndlela leyi va yi toloveleke. A va nga twi ku yimbelela ka Nobukhwebezane.

“Xana swi nga endleka Nobukhwebezane a ha etlele?” ku vutisa Malaika.

“Kumbexana a nga titwi kahle,” ku vula Khwezi.

“Kumbexana u rivele leswaku nkhuvo wa Kwanzaa wu sungula namuntlha,” ku vula Lubo.

Loko va fika enambyeni, Nobukhwebezane a a nga ri kona.

Xikan’wekan’we ku te rihati leri nga va tlunya mahlo. Hiloko ku twala rito leri pfalaka tindleve ri tlhela ri chavisa ri ku, “Loko munhu a nyikiwa xokarhi u fanele a nkhensa! Sweswo i vumunhu!” Hiloko rihati ri nyamalala, ku sala ntsena ku vonaka dyambu la ko taniya, ri huma eswintshabyanini. Vanhwanyana lava va sale va karhatekile loko va lemuka leswaku ku na swilo leswi va nga rivala ku swi endla.

“A hi si tshama hi nkhensa Nobukhwebezane loko a hi nyika tinyiko! Minkarhi hinkwayo ho namba hi suka hi famba,” ku vula Lubo hi mbilu leyi tshovekeke.

Va sungule ku tlhelela ekaya hi ku koka milenge va tshoveke timbilu.

“Hi ta ku yini loko hi fika ekaya hi nga khomanga nchumu?” ku vutisa Malaika.

Khwezi u langute vanghana vakwe a ku, “N’wino, … hi fanele hi tlhela hi ya kombela hosana ya xisati ya mati yi hi rivalela.”

“Kambe Nobukhwebezane a nga ha lavi no twa hi hina. A nga lavi ni ku vona nkondzo wa hina!” ku vula Lubo a hele matimba.

“Ndzi pfumelelana na Khwezi,” ku vula Malaika. “A hi tlheleni hi ya tisola. Hambiloko ho kuma Nobukhwebezane a nga ri kona, hi nga n’wi siyela meseji eka nhlampfi.”

“I miehleketo ya kahle,” ku vula Lubo, a sungula ku kuma matimba. “Loko hi ri karhi hi tlhelela enambyeni, hi nga famba hi rholela tirhobeyila hi ya nyika Nobukhwebezane.”

Vanhwanyana lavanharhu va tate nkwama hi tirhobeyila leti va nga ti rholela. Tinghohe ta vona a ti n’wayitela loko va tlhelela enambyeni hi ku tsutsuma kunene. Loko va ri ekusuhi, va twe risimu ro xonga leri a va ri tolovelerile:

            “Ma-Afrika pfukani … Kwanzaa u fikile!

            A hi nyikaneni tinyiko to saseka … hi kombana rirhandzu!

            Tisani mihandzu, nyama na mahewu.

            A hi dyeni, hi tsaka swin’we … hi kombana rirhandzu!”

“Nobukhwebezane u vuyile! Hosana ya xisati ya mati yi vuyile!” va huwelela va ri karhi va tsutsumela eribuweni ra nambu.

Nobukhwebezane a a tshame eribyeni ekusuhi na ribuwa ra nambu, a ri karhi a nwayitela.

“Hosana ya xisati, ha tisola swinene hileswi hi nga tsandzeka ku ku nkhensa mayelana na tinyiko ta mihandzu na matsavu!” ku vula Malaika.

“Ina, Nobukhwebezane, hi khomele. Hi kombela u hi rivalela,” ku xavelela Khwezi.

“Kwanzaa i nkarhi wa ku nyikana tinyiko. Namuntlha hi ku khomele nyiko!” ku vula Lubo, a ri karhi a nyika Nobukhwebezane nkwama lowu nga tala hi tirhobeyila.

Nobukhwebezane u langute endzeni ka nkwama ivi a n’wayitela. “Tirhobeyila leti ti vonaka ti nandziha. Ndza nkhensa, vanghana va mina!”

“Na hina ha ku nkhensa, Hosana ya Xisati, hikwalaho ka tinyiko leti u hi nyikeke tona malembe lawa hinkwawo hi nkarhi wa Kwanzaa. Inkomu,” ku vula Malaika a khomiwe hi tingana.

“Vanghana, … Kwanzaa i nkarhi wa ku nyika, ntsako, ku rhula na ku kombana rirhandzu! Tshinelani, ndzi lava ku mi dyondzisa risimu lerintshwa!” Hiloko Nobukhwebezane a yimbelela a ku:

            “Nkhensa minkarhi hinkwayo, kombisa rirhandzu minkarhi hinkwayo, kutani na     wena u ta kombiwa rona!

            Nkhensa minkarhi yinkwayo, kombisa rirhandzu minkarhi hinkwayo, kutani na     wena u ta kombiwa rona!

            Nkhensa minkarhi hinkwayo, kombisa rirhandzu minkarhi hinkwayo! Sweswo i     swinene minkarhi hinkwayo!”

“Kutani, hatlisani mi muka,” ku vula yena. “Nkarhi wa mi siya! Hi leswi swirhundzu swa mihandzu na matsavu. Va yime hi n’wina.”

“Ha nkhensa, Hosana ya Xisati ya Mati. Inkomu, Nobukhwebezane!” ku vula vanhwanyana.

“Fambani kahle! Mi tiphina hi Kwanzaa!” ku vula Nobukhwebezane.

“A swi ve tano ni le ka wena, Hosana ya Xisati! Inkomu!” ku vula vanhwanyana.

Loko vanhwanyana va fika ekaya, va kume vanhu va muganga va va rindzile. “Inkomu, n’we vanhwana. Swi tikomba mihandzu ni matsavu leswi mi nga ta na swona swi tele ku tlula swa malembe man’wana. Inkomu!” ku vula hosi ya muganga.

Loko vanhwanyana va twa sweswo, va langutanile … ivi va n’wayitela. Va swi tivile leswaku Nobukhwebezane u va rivalerile. “Inkomu, Hosana ya Xisati,” va vula hi ku hlevetela kunene.

Endla ntsheketo wu nyanyula!

Xana ndyangu kumbe muganga wa ka n’wina wu hlanganyela eka nkhuvo wokarhi lowu endliwaka eAfrika kumbe eAfrika Dzonga ntsena? Wu vuriwa yini naswona ku tlangeriwa yini?
I mihandzu ni matsavu ya njhani lawa mi talaka ku va na wona eminkhubyeni ya n’wina? Dirowa yin’wana ya mihandzu na matsavu ya kona.
Qambha risimu ro nkhensa swilo leswinene leswi u swi kumaka siku na siku.