Malembe ya khale, etikweni ra le kule, a ku tshama nhwana wo saseka loyi vito ra yena a ku ri Sefako. Sefako a yivile timbilu ta majaha yo tala etikweni. A va tsala swiphato na tinsimu va ndhundhudzela ku saseka ka yena. Kambe Sefako a nga tsakeli ku tekana na un’we wa vona, naswona leswi a swi endla leswaku tatana wa yena a hlundzuka hikuva a anakanya leswaku se i nkarhi wa leswaku nhwana wa yena a va na muti.

Leswi Sefako a nga swi tivi hileswaku kuna un’wana exihundleni loyi a n’wi tsakelaka naswona a nga tolovelekangi! Naswona loyi a n’wi tsakela a ku ri ngwenya leyi a yi tshama enambyeni laha a ka kona mati. Masiku hinkwawo, tiawara tinganitingani dyambu ri nga si pela, Sefako a enhla a ya enambyeni na khuwani rakwe ku ya ka mati ya swakudya swa nimadyambu.

Sefako a ri na ntolovelo wa ku rhongomela ehansi ka nsinya lowu a wu rhandza swinene endzhaku ka ku ka mati enambyeni. Mikarhi yo tala ngwenya a yi tumbela ematini yi n’wi languta loko a etlele. A yi navela ku vulavula na yena kambe a yi nga swi tivi leswaku yi ta swi endlisa kuyini leswaku a swi vona handle ko n’wi chavisa.

Siku rin’wana ngwenya yi vile na xivindzi xa ku tshinela ekusuhi na Sefako endzhaku kaloko a khomiwile hi vurhongo. Rirhandzu leri ngwenya a yi ri na rona a yi tsakile swinene ku va ekusuhi na Sefako laha yi nga sungula ku yimbelela hi rirhandzu leri yi nga na rona eka yena.

Sefako u twile risimu lero saseka leri nga n’wi pfuxa evurhongweni, a anakanya onge wa lorha. Ngwenya a yi nga swi lavi leswaku Sefako a pfuka a yi vona, hikwalaho yi rhetela ematini hi xihatla.

Leswi swi humelele nakambe hi siku leri landzaka … na leri landzaka … na leri landzaka. Sefako a ta twa ngwenya yi ri karhi yi yimbelelela evurhongweni kambe loko a pfuka, a ku ri hava munhu ekusuhi. A twa ntsena vukhwaxakhwaxa bya matluka na tihomu leti a ti bonga ekule.

Ku yimbelela a ku khumba mbilu yakwe, naswona Sefako a nyanya swinene ku lava ku vona muyimbeleri. Kutani Sefako a sungula ku lava rito lero hlamarisa exikarhi ka nhlanga, misinya na le byanyini kambe a nga n’wi kumanga.

Siku rin’wana, Sefako u tekile xiboho xa ku nga ha yi emahlweni a lava muyimbeleri lowo hlamarisa. Ematshan’weni, u lukile kungu ra ku phasa n’winyi wa rito lero saseka!

Sefako tanihi ntolovelo u kile mati enambyeni endzhaku a ya etlela ehansi ka nsinya lowu a wu rhandzaka a endla onge u khomiwile hi vurhongo. Tanihi tolovelo, ngwenya leyi a yi taleriwile hi rirhandzu yi kasela ehandle ka nambu ku ta n’wi yimbelelela.

Loko Sefako a twa rito lero saseka, a pfula mahlo yakwe hi xihatla kutani a tikuma a langutanile na mahlo ya … NGWENYA!

Sefako a chuhile swinene! Hi xihatla, a tlakuka a yima hi milenge, a tlumbana na khuwani ra yena ri halatela mati hinkwawo ehansi. Kutani a sungula ku tsutsuma hi le ribuweni ra nambu kambe, xo biha i ku, a khudlunyiwa hi ribye a wa, a wela ehansi hi mpfumawulo lowukulu. Ngwenya leyi a yi taleriwile hi rirhandzu, yi n’wi andzelela, a yimile kwala kusuhi na yona a yi languta. Loko yi kasela kusuhi na yena, Sefako a oma hi ku chava.

“U nga chavi,” ku vula ngwenya hi rito ra kahle. “A ndzi ku vona loko u etlele ehansi ka nsinya hi masiku lamo tala, kambe a ndzi ku vavisanga. Xana ndzi nga ku mitela yini sweswi?” Endzhaku ngwenya yi sungula ku yimbelela risimu ro hola leri hi xinkadyana ri nga kufumeta mbilu ya Sefako.

A nga ha ri na ku chava, nhwana lowo saseka u tshamile kutani a yingisela rito leri a nyanya ku ri rhandza.

Endzhaku ka sweswo, Sefako a tsutsumela enambyeni ku ya hlangana na ngwenya leyi yo yimbelela madyambu man’wana na man’wana, naswona endzhaku ka nkarhi, u tekile xiboho xa ku tekana na yona.

Hi nkarhinyana, a va na xivindzi xa ku byela tatana wa yena.

Tatana wa Sefako a nga tsakanga naswitsongo! “Xana ngwenya leyi ya wena yi na tihomu ta ku hakela ndzovolo?” a vula a hlundzukile. “Xana yi ta swi kota ku ku nyika vana na ku ku akela ndyangu?”

Hambileswi tatana wa Sefako a nga pfumeli leswaku a tekana na ngwenya, matitwelo ya yena a ya cincanga. Loko tatana wa yena a lemuka leswaku nhwana wa yena a nge swi koti ku cinca mianakanyo ya yena, u n’wi pfalerile eka yin’wana ya tindlu ta mabyanyi ta kwala tikweni. Siku rin’wana na rin’wana ninhlikani, a n’wi tisela swakudya na ku n’wi kamba.

Kambe siku rin’wana tatana wa Sefako u rivele ku khiya rivanti ra yindlu leya mabyanyi. Sefako u yimile nkarhinyana ku tiyisisa leswaku ku hlayisekile loko a nga se pfula rivanti kutani hi xihatla a tsutsumela enambyeni.

Loko a fikile kona, Sefako a huwelela, “Ngwenya, Ngwenya, hi mina, Sefako!” Ngwenya, leyi a yi n’wi lava hi mahlongati masiku layo tala, yi humelela ematini ku ya n’wi xeweta.

Hi siku leri landzelaka, tatana wa Sefako u kumile leswaku a nga ha ri kona, a hlundzukile swinene! A taleriwile hi ku hlundzuka, u tekile nhonga a landzelela mikondzo ya nhwana wa yena ku ya enambyeni. A tiyimiserile ku sivela nhwana wa yena ku tekana na ngwenya.

Loko a fika eribuweni ra nambu, u vonile Sefako a ri karhi a hlambela enambyeni na ngwenya etlhelo ka yena.

“Sefako, Sefako,” a n’wi vitana. “Tana laha hi ku hatlisa! U nga ka u nga tekani na ngwenya yaleyo.”

Sefako u jikisile nhloko yakwe a tatayisela tatana wa yena loko a nga si hlambela na ngwenya va nyamalala. Tatana wa yena loyi a karhatekile na ku hela ntamu a languta loko nhwana wa yena na ngwenya va nyamalala endzeni ka mati.

Endzhaku ka nkarhi, Sefako u vuyile ku ta endzela tiko ra ka vona. Mbilu ya tatana wa yena a yi taleriwile hi ntsako ku n’wi vona. A n’wi ehleketa swinene, naswona hi nkarhi walowo, a tiva leswi a fanele a swi endla.

“Ndza mi amukela, ndza mi amukela, havumbirhi bya n’wina,” a vula, hi ku tsutsuma a ya xeweta Sefako na ngwenya. Endzhaku a jika a languta ngwenya a ku, “Ha ku amukela endyangwini wa hina.”

* Sefako u rhandzana na ngwenya. Xana u anakanya leswaku swa koteka ku rhandzana na ngwenya? Hikwalahokayini swi koteka kumbe swi nga koteki?

* Loko wo va na xiharhi lexi nga munghana wa wena, xana i xiharhi xihi lexi u nga xi hlawulaka, naswona hikwalahokayini?

* Dirowa xiharhi lexi u xi tsakelaka. Tsala risimu kumbe xiphato hi xiharhi xa wena.