A ku ri siku leri hisaka emananga ya le Afrika loko N’wampfundla a teka xiboho xa ku ya exinambyanini ku ya nwa mati. A ri karhi a tlalambatlalamba katsongo emun’wiini eka ndlela leyi taleke ritshuri loko a vona xivoni xi voninga edyambyini. N’wampfundla a nga se tshama a vona xivoni hikwalaho a nga hlamala leswaku xana i xiharhi xa njhani. Loko a ri karhi a fika ekusuhi, xo n’wi hlamarisa, u vonile xihlahla endzeni ka xona na ximpfundlani xo basa lexi fanaka na yena xi n’wi langutile. N’wampfundla a tsutsuma hilaha a kota hakona ku ya kombela ku pfuniwa.

“Pfunanu! Ndzi kombela un’wani a ndzi pfuna!” a cema.

N’wamhungubye a tiwiserile ehansi ka ndzhuti wa nsinya endzaku ka ku hlota. Loko a twa xikombelo xa N’wampfundla xa ku pfuniwa, u tiendle onge a nga twanga nchumu kutani a tshemba leswaku swiharhi leswin’wana swi ta n’wi pfuna hikuva yena a karhele. Kambe loko a nge se swi tiva, N’wampfundla a tsutsumela laha a wisile kona.

“N’wamhungubye, pfuna! Xinghunghumani, xinghunghumani!” ku cema ximpfundlani lexo basa.

“Xinghunghumani? Kwihi?” ku vutisa N’wamhungubye, hi ku ahlamula.

“Le hansi endleleni ya ku ya enambyeni. Xi mitile nhova hinkwayo na ximpfundlani lexitsongo xo basa xo fana na mina,” ku mpfikula N’wampfundla.

Emasungulweni N’wamhungubye u hlongole N’wampfundla hikuva a nga tshembi leswaku swilo swo fana na leswi swi nga humelela. “Loko ku ri leswaku xinghunghumani xi mitile nhova, hikwalahokayini ha ha ri laha hi nga ri endzeni ka xinghunghumani?”

N’wampfundla a nga swi kotangi ku hlamula xivutiso xexo, kambe u yile emahlweni a kombela ku pfuniwa. N’wamhungubye u yile a ya vitana N’wayingwe leswaku hi vunharhu bya vona va famba swin’we ku ya vona xinghungumani lexo hlamarisa.

N’wamhungubye na N’wayingwe va landzelerile N’wampfundla ku ya laha ku nga ni xinghunghumani. Hi ku nonoka, va tshinerile laha ku nga ni xivoni. Loko va fika ekusuhi, va vonile swiharhi swinharhu swi va langutile. Swiharhi leswi nga endzeni ka khwiri ra xinghunghumani a swi fana na vona! Va tlhavile mukhosi hi ku chava kutani va tsutsumela enambyeni va ya vitana N’wampfuvu.

“N’wampfuvu, hi kombela u ta hi pfuna. Xinghunghumani xi mitile nhova hinkwayo na swiharhi swinharhu swo fana na hina!” ku vula N’wamhungubye, loyi a vulavula hi ku hatlisa hilaha a kota hakona.

N’wampfuvu a nga va yingiselanga u tiyele emahlweni a tiphina hi ku hlambela hikuva a anakanya leswaku swiharhi swi n’wi tela na maqhinga. Kambe loko a vona hilaha va nga chuwha hakona, u humile endzeni ka mati. Endzhaku N’wampfuvu, N’wayingwe, N’wamhungubye na N’wampfuvu va tsutsumele laha ku nga na xivoni.

Loko va fika kona, N’wampfundla na N’wamhungubye va yimele endzhaku hikuva a va chava leswaku xiharhi lexo hlamarisa xi nga va mita na vona. N’wayingwe na N’wampfuvu va tsutsumele emahlweni ku ya lwisana na xiharhi … kambe loko va vona mpfuvu na yingwe yin’wana swi tsutsumela laha a va ri kona, va tsutsumile va ri karhi va kalakala, “Xinghunghumani! Xinghunghumani!”

Swiharhi leswa mune swi tsutsumile ku ya lava N’wanghala kutani va n’wi rungulela hi ta xiharhi lexo hlamarisa.

“Xi mitile mpfundla, mhungubye, yingwe na mpfuvu,” ku hlamusela swiharhi hinkwaswo swi ri karhi swi vulavula xikan’we.

“Nakambe xi mitile na nhova hinkwayo,” ku engetela N’wampfundla.

“Nakambe swiharhi leswi nga ekhwirini ra xona a swi lava ku hi hlasela!” ku vula N’wampfuvu.

N’wanghala a nga se tshama a twa swilo swo fana na swona, hikwalaho hi xihatla a hlengeleta ntlhambi wa tinghala kutani va hatlisa ku ya lwa na xinghunghumani. N’wampfundla, N’wamhungubye, N’wayingwe na N’wampfuvu va landzelerile hi le ndzhaku.

Endleleni, va hlanganile na N’wamfenhe, loyi a tikomba a ri eku laveni ka xokarhi. U thamukele emahlweni ka N’wanghala.

“Heyi N’wanghala, ndzi tsakile ku ku vona,” a vula. “Ndzi kombela u ndzi pfuna ku lava xivoni xa mina. Ndzi anakanya leswaku un’wana u ndzi yiverile xona.

“Suka endleleni, N’wamfenhe. Ku na swin’wana swa nkoka leswi hi faneleke ku swi endla. Hi tsutsumela ku ya hlasela xinghunghumani lexi miteke swiharhi na nhova,” ku vula N’wanghala hi ku hela mbilu.

N’wamfenhe u sukile endleleni kambe a kunguhata ku sala swiharhi hi le ndzhaku hikuva a lava ku ya vona leswi xinghunghumani xa kona xi langutekisaka xiswona.

Loko swiharhi swi fika ekusuhi na laha xivoni a xi ri kona, tinghala, N’wampfuvu na N’wayingwe swi yima swi tiyisa swi tilulamisela ku hlasela. Endzhaku swi tsutsumele laha a ku ri na xivoni! Kambe loko swi vona ntlhambi wa swiharhi leswo kariha wu ta etlhelweni ra swona, hinkwaswo swi hangalaka swi nghena ebyanyini lebyo leha. Hiloko swin’wana swa swona swi pavalala ehansi, swin’wana swi tumbela endzhaku ka swihlahla kasi swin’wana swi khandziya misinya.

Loko n’wamfenhe a vona leswaku leswi swiharhi swi chavaka xona a ku ri xivoni xa yena, hiloko a fa hi mafenya. U tsutsumele eka xona kutani, loko a ri karhi a tivona, a ku, “Ndzi ku lavile siku hinkwaro, xivoni xa mina.”

Loko swiharhi leswin’wana swi vona N’wamfenhe emahlweni ka xiharhi lexo hlamarisa na hilaha xinghunghumani a xi ri na xinghana na yena, swi humile laha a swi tifihlile kona kutani swi sungula ku vutisela N’wamfenhe swivutiso mayelana na xiharhi lexo hlamarisa.

“Lexi i xivoni, a hi xiharhi. Wa tivona eka xona. Vona, loyi hi mina endzeni ka xivoni,” ku hlamusela N’wamfenhe, a khomile xivoni.

Loko swiharhi swi twa leswi, hinkwaswo swi hleka swinene kutani swi teka nkarhi wo leha swi ri karhi swi tivona exivonini.