Mixo wa kona a ri xe kahle loko Lulu a lo mbaa, ekhaveni ra byanyi erivaleni ra mintlangu ra xikolo xa vona. Namuntlha a ku ri siku ra mphikizano wa mintlangu ePurayimari ya Switsotswana. Lulu a a tsake na swikunwana. Yena a a nghenele mphikizano wa hayi jampu. “Madzedze a hi ku tlula ka wona!” a vula hi rito ra le henhla a ri karhi a tlulela eribyeni, a hundzela exirhabyanini a ya fika erhavini ra murhi lowu a wu ri kwalaho. Lulu u langute ehansi a ri emurhini, kutani a vona switsotswana leswin’wana swi lunghekela mintlangu ya siku rero. Switsotswana hinkwaswo a swi titshemba hikuva a swi praktise hi matimba leswaku hi sikunkulu swi va swi lunghekile.

Njiya yi tiolole milenge ya le endzhaku. “Milenge ya mina yi tiyerile swinene. Ndzi ehleketa leswaku ndzi ta tirha kahle emphikizanweni wa matsambu namuntlha,” ku vula yona. “Ndzi ehleketa leswaku ndzi ta wina,” ku vula hele loko ri hetisa khekhe leri a ri ri eku ri dyeni ivi ri tisula nomu hi ripapa. Xipereta, Nsuna, Nyoxi na Nhongana a va pfulapfula timpapa loko va ri karhi va phikizana hileswaku i mani loyi a a ta hahela ehenhla ku tlula lavan’wana. “Mphikizano wa ku haha wu hlawuleke ngopfu,” ku vula Xipereta. “Switsotswana swin’wana a swi na timpapa, kambe hina hi nga na tona hi kota ku hahela ehenhla swinene.

Ndzi ehleketa leswaku hi mina ndzi nga ta wina khapu namuntlha.” Xifufunhunu a a swi tiva leswaku a a ta susumeta bolo yi ya ekule swinene hi milenge yakwe ya le ndzhaku leyi nga ni matimba. Risokoti a a swi tiva leswaku xipanu xa vona xi ta wina mphikizano wo tsutsuma hi ku nyiketana, hikuva a va hete tin’hweti va ri karhi va praktisa ku nyiketana swimhandzana. Kasi Phaphatani a a swi tiva leswaku u ta kota ku haha ehenhla ka swirhalanganya hinkwaswo eka mphikizano lowu. Lulu na yena a a titshemba. “Ndzi ta tlula ku hundza hinkwavo namuntlha,” ku vula yena. “Zara u ehleketa leswaku a nga ndzi tlula, kambe hi mina ndzi nga ta wina khapu!” Hiloko Lulu a tlula swi vava a suka erhavini ra murhi a ya jitama … ehenhla ka xin’wana xi nga ni voya. “Ndzi le kwihi kasi?” Lulu a rila a nga ha titivi. Miehleketo ya Lulu a yi ri ekule lerova a a nga n’wi vonanga Nkawu loko a khandziya nsinya.

Kutani se a a phasekile exikarhi ka voya! Hiloko Lulu a twa Manana Xindodzi a endla xitiviso, “Ri xile, avuxeni. Hi amukela hinkwavo lava ngheneleke mphikizano, mindyangu ya vona ni vahlaleri! Hi kombela mi tshamiseka hikuva hi lava ku sungula. Hinkwavo lava ngheneleke mphikizano hi kombela va hlengeletana exikarhi ka rivala.”

Lulu a a kota ku twa vahlaleri va hlekelela va tiphina, va ba mavoko ni ku pfalapfala timpapa. Kambe Lulu na ntshungu a va nga swi tivi leswaku a ku ri na machela lama tumbeleke ehansi ka matluka ya murhi lawa a ma wele erivaleni ra mintlangu. A ma yimele nkarhi wa kahle leswaku ma humelela ma dyetetela switsotswana hinkwaswo swo xawula! Hi hala tlhelo, Lulu a a ringeta ku timanyukuta a huma evoyeni bya Nkawu, kambe ko fana ni kwala. Hiloko a huwelela hi rito hinkwaro, “Pfunani! Pfunani!

Ndzi kombela ku pfuniwa!” Kambe a ku na loyi a tweke xiritwana xa yena tanihileswi a ku ri na pongo lerikulu. Hiloko Lulu a twa Manana Xindodzi a ku, “Mphikizano wa hayi jampu wa vanhwanyana wu ta sungula ku nga ri khale. Hi kombela hinkwavo lava ngheneleke mphikizano lowu va ya exiyengeni xa wona.” “Manano,” ku huwelela Lulu. “Ndzi ta tluriwa hi mphikizano!” U ringete ku timanyukuta a lava ku huma evoyeni bya Nkawu, kambe a byi tlhume ngopfu. Lulu u sungule ku rila. A a ri praktisele ngopfu siku leri kambe a a nga ta kota ku nghenela mphikizano.

Endzhakunyana, Lulu u twe Manana Xindodzi a ku, “Mphikizano wa vanhwanyana wa hayi jampu wu famba kahle. Zara u tlula ro hetelela. Mhandzi yi vekiwe ehenhla ngopfu. A hi voneni loko a ta yi tlula.” Hiloko Lulu a tsundzuka marito ya mana wakwe, “Hambiloko swilo swi nga tshembisi, minkarhi hinkwayo u nga endla pulani, Lulu.” Kutani Lulu a ta ni mano. “Mina ndzi dzedze,” a tibyela.

“Ndzi kota ku luma. Laha ndzi lumeke kona ku sala ku nwayisa.” Hiloko Lulu a endla tano – u lumetele Nkawu swi twala. “Whaaaaa!” ku huwelela Nkawu. “Ku na lexi nga ndzi luma! Ka nwayisa swinene.” U titshuve swi nyawula lerova a tikuma a hlomule Lulu evoyeni, ivi Lulu a tlulela ehenhla. “Wheeeee!” ku huwelela Lulu a tlula hi le henhla ka mhandzi ya hayi jampu! Zara a nga swi kholwanga leswi a nga swi vona. “U ta hi kwihi, Lulu?” a vutisa a hlamele. Kwala Lulu a nge wa hlamula, Nkawu a tikuma a tshike ku khomelela ivi a wa emurhini. U wele ehenhla ka machela lama nga chava lerova ma hangalaka ku nga sali na rin’we. Mimpfi yi hahahahe ekusuhi na switsotswana leswin’wana yi swi sirhelela leswaku swi nga dyiwi hi nchumu. Yi hlongole machela hinkwawo.

Hikwalaho ka hasahasa leyi hinkwayo, hinkwavo a va anakanya leswaku Lulu hi yena a nga wina hayi jampu, kambe Lulu a nghenelela a ku, “Doo, mina a ndzi tlulanga. Nkawu hi yena a nga endla ndzi tlula mhandzi ya hayi jampu. Zara hi yena a nga wina.”

Manana Xindodzi u nyike Zara khapu. “Hoyohoyo, Zara, ha tinyungubyisa hi wena,” ku vula yena. Hiloko a hundzulukela eka Lulu. “Na wena ha tinyungubyisa hi wena, Lulu. U vule ntiyiso u tiyisekisa leswaku khapu yi kumiwa hi Zara. Nakambe u hi ponisile eka swifamona leswa machela! Ndzi vona leswaku na wena u fanele u kuma khapu.” Hiloko a nyika Lulu khaphu ya ku tshembeka na vurhena. Hinkwavo va be mavoko, hiloko Zara a angarha Lulu swi huma embilwini.

Loko siku ri fika emakumu, switsotswana hinkwaswo swi pfumelelanile leswaku lowu a wu ri mphikizano wa nkoka swinene ku tlula hinkwayo leyi tshameke yi va kona!

Endla ntsheketo wu nyanyula!

• Tsala nxaxamelo wa switsotswana hinkwaswo leswi nga eka ntsheketo lowu. (VUTHALA: Ku na switsotswana swa 12.) 
• Dirowa xitsotswana lexi u xi tsakelaka ivi u tsala TSAKELA ehansi ka xifaniso.
• Sweswi dirowa xitsotswana lexi u nga xi tsakeliki ivi u tsala TSAKELI ehansi ka xifaniso. 
•   Hlawula xitsotswana xin’wana ni xin’wana. Tirhisa Prestiki, vumba byinene kumbe bya vana u endla xifaniso xa xitsotswana xa kona