Lolo a ri nhwana lontsongo wo tlhariha swinene loyi a tshama eka tikoxikaya ra vanhu va le Batswana. Tikoxikaya leri a ri sasekile ku tlula matiko hinkwawo emisaveni. Vanhu va tiko leri a va tlharihile hakunene naswona a va ri emahlweni eka mikarhi ya vona. Lolo a tlharihile ku va tlula hinkwavo. Etikweni ra ka va Lolo, inthanete a ku ri xitirhisiwa xa nkoka swinene. Loko u endzela tikoxikaya leri, u ta kuma vana va xikolo va ri karhi va tirhisa tikhompyuta ta tithebulete ku kuma vuxokoxoko lebyi va byi lavaka ku tirha ntirho wa xikolo. Vanhu vo tala a va ri na mimovha leyi hahaka naswona a va tirhisa inthanete ku lawula mimovha leyi. Vanhu a va tirhisa inthanete eka swilo HINKWASWO!
Eka siku rin’wana – DZWII! Hi xinkadyana inthanete a yi fambile. Un’wana na un’wana a ehleketa leswaku kumbe yi fambile swa xinkadyana naswona yi ta vuya endzhaku, kambe a swi nga ri tano. Hosi na nkosikazi va le tikweni va endlile xitiviso eka xiyanimoya xa muganga na le ka switichi swa mavonakule. Va vurile leswaku inthanete yi ta kayivela ku ringana nkarhi wo leha. Un’wana na un’wana etikweni u hlamarile swinene. Lolo a languta hi ku hlamala loko n’wana uun’wana na un’wana exikolweni xa yena a va na ntshikelelo. “Vutomi bya hina byi herile!” ku vula un’wana wa vanghana va Lolo a n’wi khomile makatla. Un’wana wa vadyondzisi va Lolo u humile hi ku tsutsuma etlilasini, a n’wi khoma hi voko a ku, “Endla swin’wana, Lolo! Hi wena u nga tlhariha.” Kutani mudyondzisi a tsutsuma a ri karhi a rila.
Lolo a nga swi twisisi leswaku swi tika kwihi. “Un’wana na un’wana u hanya onge misava ya hela!” a ehleketa. U tekile xiboho xa leswaku hi siku leri landzaka u ta endzela hosi na nkosikazi ku ya kumisisa leswaku xiphiqo i yini. Lolo a fika Endlwini ya Vukosi, u amukeriwile hi nghilazi ya masi yo kufumela na ndyelo ya swiphemuphemu swa makokisi ya chokoleti. Lolo u dyile makokisi man’wana loko a ha yimele hosi na nkosikazi. A ma ri makokisi ya xiyimo xa le henhla eka hinkwawo lama a nga tshama a ma dya.
Hosi na nkosikazi va fikile va xeweta Lolo. Va sungurile ku vulavula hi xiphiqo lexi nga kona etikweni. Kutani nkosikazi a hlamusela leswaku vaholobye va kumile leswaku xiphiqo a xi ri eka sathelayiti leyi nga ekule, ekule swinene – ku ya le henhla exibakabakeni! “Hikwalaho,” ku vula nkosikazi, “a hi tiko ra hina ntsena, kambe misava hinkwayo yi hava inthanete.” Kutani nkosikazi a khoma voko ra Lolo a ku ka yena, “N’wananga, hi lava munhu loyi a nga na vutlharhi byo kota ku nghena eka xibamubamu xa vukosi, a famba a ya exibakabakeni ku ya lunghisa sathelayiti.” “Lolo,” ku vula hosi, “hi wena ntsena u nga endlaka ntirho lowu! Loko wo endla leswi, u ta va u ri karhi u pfuna misava hinkwayo.”
Lolo a titwa a tsakile na ku khomiwa hi nkhenunkhenu hi nkarhi wun’we. U hlayile leswaku ku ya exibakabakeni swi na nghozi ku endla tano, kambe u pfumerile ku ya kona. Eka masiku layotala, nhwana lontsongo u tirhile xikan’we na vatirhikulobye vo ya xibakabakeni ku lulamisela ntirho lowo hlawuleka. U dyondzile hi ta ku hahisa na ku lawula xibamubamu na ku dyondza hi ta ku phaphamala exibakabakeni. Hi xinkadyana Lolo a lulamerile ku haha a ya exibakabakeni. Hi siku leri Lolo a nga famba hi rona, un’wana na un’wana a ri kona ku ta vona. Vanhu a va n’wi hoxela hi swiluva ku n’wi navelela mikateko. Van’wani a va yimbelela tinsimu ta nhlohlotelo. Lolo a titwa a rhandzekile.
Lolo a tlulela endzeni ka xibamubamu kutani van’waxithekiniki hinkwavo va pfulela tinjhini hinkwato. Hi xinkadyana, xibamubamu xi hambana na Misava. Endzaku ko haha ku ringana nkarhi wo leha, nkarhi wo leha swinene, xibamubamu xi phatsamile exitichini xa xibamubamu. Lolo a kota ku vona sathelayiti hi fesitere. U tihlanganisile na hosi na nkosikazi hi ku tirhisa riqingho ro hlawuleka ku va tivisa leswaku u fikile kahle. Un’wana na un’wana etikweni ekaya a tlangela swinene naswona vatswari va yena a va tsakile swinene ku tiva leswaku nhwana wa vona wa hanya naswona u kahle.
Kambe riendzo a ri va nga hi ndlela leyi a ri kunguhatiwile ha kona. Ku hundzile masiku yo hlaya Lolo a nga kumi laha xiphiqo xi nga kona. A swi tiva leswaku ku humelela ka ntirho swi le mavokweni ya yena naswona a nga lavi ku khomisa vanhu tingana. Hi xinkadyana swakudya na mati ya ntlawa swi sungula ku hela. Ntirho wu sungula ku tika, kambe nhwana lontsongo lowo tlhariha a ya emahlweni a tirha lero na tirha, ku kondza siku rin’wana … a kuma laha a ku ri na xiphiqo! Yin’wana ya tintambhu ta sathelayiti a yi tshwile naswona a yi fanele ku cinciwa. Loko Lolo a endliletano, inthanete yi vuyile! Un’wana na un’wana etikweni ra ka vona xikan’we na le misaveni hinkwayo va tsaka.
Endzhaku ka ntirho lowo tika, kambe lowu humeleleke, Lolo a vuyela ekaya. A ri nghwazi! Hosi na nkosikazi a va tinyungubyisa swinene hi yena hikwalaho va nga n’wi nyika mendlele yo n’wi xixima kutani va thya n’wana wa vona loyi a landzela vito ra yena.
