Khale ka khaleni, a kuri ni wansati loyi a tshama ni ndyangu wa yena etikweni ehansi ka Vukosi bya Mazulu. Sonto wun’wana ni wun’wana ndyangu hinkwawo a wu rhelela elwandle lerikulu. Vana a va handza sava na ku tlanga hi magandlati. Wansati a sweka swakudya hi ndzilo loko nuna wa yena a ri karhi a lava timhandzi leti khukhuriweke hi lwandle ku vatla swilo swo saseka: swinyenyana, vanhu na tinxaka hinkwato ta swiharhi.

Exikarhini ka vhiki ndyangu hinkwawo a wu tirha swinene kasi namadyambu a va tshama va orha ndzilo. A ku ri ni xinyami swinene lero a wu nga ta tirha nchumu kumbe ku vatla na swona a ri nga si sikula swinene ku ya eku tleleni. Lowu ku ve nkarhi laha vana va nga kombela mana wa vona ku va hlayela ntsheketo.

“Mhani,” va kombela, “hi lava mitsheketo. Hi kombela ntsheketo wun’we.”

U ringetile ku ehleketa hi ntsheketo kambe swifana ni kwala, u tsandzekile. Havumbirhi ka vona na nuna wa yena a va ri hava na ntsheketo na wun’we.

Siku rin’wana, wansati u ye a ya kombela ku pfinuwa hi vaakelani.

“Xana a mi na mitsheketo na?” a va vutisa.

“E-e, e-e”, va dzungudza tihloko, “hi hava”.

A ku ri hava mitsheketo. A ku ri hava milorho … a ku ri hava migaringo ya masalamusi.

Nuna wa yena a ku ka yena, “Nsati wa mina, ndzi ehleketa leswaku u famba u ya lava mitsheketo. Ndzi ta sala ndzi hlayisa vana va hina na yindlu. Famba u ya lava mitsheketo u vuya na yona.”

Kutani wansati a tswontswa vandyangu a va lela kutani a famba. U fambe a ri karhi a vutisa xiharhi xin’wana ni xin’wana lexi a hlanganaka na xona ku ri a xina ntsheketo lowu xi nga n’wi byelaka. Xiharhi xo sungula lexi a hlanganeke na xona i N’wampfundla. U te a ri karhi a dlodlomadloma hi milenge ya yena leyo leha.

“N’wampfundla!” a n’wi vitana. “Xana u na mitsheketo na?”

“Mitsheketo?” ku vutisa N’wampfundla. “Oooh, ndzi na madzanadzana, magidigidi, e-e … mamiliyoni ya yona.”

“N’wampfundla, ndzi kombela u ndzi pambulela mitsheketo yin’wana leswaku ndzi ta tsakisa vana va mina.”

“Eeemm…” ku vula N’wampfundla. “A ndzi na nkarhi. Na swona…u lava ndzi ku byela mitsheketo ya nihlikanhi? … E-e!” o dlo, dlo, dlo a fambisa sweswo.

Endzhaku ka nkarhinyana u vone N’waxikhovha. Loko a kombela mitsheketo eka yena o yimisa ntshiva hi ku hlundzuka.

“Weeeena… u…. mani u ndzi pfuxaka? A ndzi na mitsheketo. Famba u ya eka N’wagama. Hi yena a hanyanyaka hlikanhi lowu. Vutisa yena.”

Wansati a ti fambela a ya eribuweni ra Nambu wa Tugela laha gama a ri hlota kona. Loko a vona N’wagama a n’wi vitana hi vito.

N’wagama i n’wi karihela a ku ka yena “Hay! hay, hay,hay! Hikwalaho ka yini u chavisa swiharhi leswi ndzi swi hlotaka?”

“Oh, N’wagama wa vutlharhi,” ku vula wansati, “Ndzi le ku laveni ka mitsheketo. Wa ku tiva laha ndzi nga yi kumaka kona?”

“Ee,” ku vula N’wagama, “Ndzi tiva loyi anga ku pfunaka. Famba laha maribye ma hlanganaka kona na lwandle. Yima kona kutani u vitana kona xihotlovila xa futsu.”

Wansati u khensile kutani a rhelerile a ya elwandle. U vitanile kambirhi ntsena kutani xihotlovila xa futsu xi huma endzeni ka mati hi gandlati lerikulu.

“U nga chavi,” ku vula N’wafutsu . “Khomelela xiphambati xa mina. Ndzi ta ku yisa eka vanhu va le lwandle lava tivaka hinkwaswo na mitsheketo hikwayo.”

Va mbombomela, va mbombomela, vanyupela endzeni ka lwandle, va fika endzeni ka xidziva eka hosi na nkosinkazi .

“Xana i mani loyi?” ku vutisa hosi.

“Wansati loyi u huma le misaveni ehenhla ka mati ya hina,” ku hlevetela nkosikazi.

“Wansati wa le misava leyo oma u lava yini xana ?” ku vutisa nkosikazi.

“Mitsheketo, Hosi ya nga. Xana u na yona leswaku ndzi ta ya nyika varixaka?”

“Hi na yona,” ku vula nkosikazi. “Kambe wena u ta hi nyika yini leswakuku wena u kuma mitsheketo leyi?”

“Xana u lava yini?” ku vutisa wansati

Hosi na nkosikazi va n’wayitela. “A hi swikoti ku ya emisava laha ku omeke. Hi lava ku ta vona leswaku ku njhani emisaveni. Tana na xa nchumu ku ta hi komba leswaku ku na swiharhi na vanhu vanjhani ”

“Ndzi ta endla tano,” ku vula wansati.

Xihotlovila xa futsu xi n’wi tekile xi n’wi yisa emisaveni laha ku omeke kutani xi n’wi yimela loko a ha tsutsumela ekaya ku ya byela nuna wa yena hinkwaswo.

“Ohoo,” a vula a nyanyukile swinene “Ndzi na swivatliwa swo tala swa swiharhi, tinyenyani na vanhu. U nga teka hinkwaswo ”

Hi ku hatlisa wansati u tlhelerile etlhelo ka lwandle na xikatsa xa swivatliwa. Nakambe, futsu ri hlamberile na ku teka wansati va ya endzeni ,ndzeni, ndzeni ka lwandle.

Loko hosi na nkosikazi va vona swivatliwa, a va tsakile swinene kutani va teka xiphaphani xo saseka va n’wi nyika.

“Eka wena ni vandyangu wa wena, hi minyika nyiko ya mitsheketo. Loko u lava ntsheketo, tlakusela xiphaphani endleveni kutani u yingisela,” va vule tano.

“Kambe tsundzukani leswi,” ku hlevetela hosi endleveni ya yena, “ntsheketo wa wena wo sungula a wu vi hi ta riendzo leri u ri fambeke ku fika laha.”

Loko wansati a tlhelela eribuweni, nuna wa yena, vana va yena na vanhu va le tikweni ra ka vona a va n’wi yimerile. Va endle ndzilo lowukulu lowu langavi ra kona a ri baleka na ku voninga emunyameni.

“Kutani,” va n’wi vitana, “tana na to. Hi byeli tsheketo!”

Wansati a n’wayitela. A teka xiphaphani a ku, “Ee … Nal’ibali … hi lowu tsheketo. Ssshhhh. Sweswi yingiselani. ”

Leswi hi laha ntsheketo wo sungula wu nga hlayiwa ha kona.

Endzaku ka sweswo wansati u khomele xiphaphani endleveni yakwe na ku tsheketa mitsheketo yo tala. Loko kuri leswaku lowu i ntsheketo wo sungula ku wu twa, tsundzuka ka ha ri na yin’wana yo tala leyi ya ha taka.