Kgalekgale, mosadi o be a dula le lapa la gagwe motseng wa Mmušo wa Zululand. Ka Sontaga se sengwe le se sengwe maloko a lapa a be a eya lewatleng le legolo. Bana ba be ba epa melete mohlabeng ebile ba raloka ka maphoto. Mosadi o apeile dijo mollong mola monna wa gagwe a nyaka magong a go tshwewa ke lewatle gore a betle dilo tše botse: dinonyana, batho le mehuta ka moka ya diphoofolo.

Gare ga beke ba lapa ka moka ba be ba šoma gabotse gomme mathapama ba dula, ba dikologile mollo. Go be go fifetše kudu gore motho a ka šoma goba a raloka goba a betla, efela e sale ka pela go ka ya malaong. Ka nako yeo bana ba ile ba kgopela mmagobona go ba anegela kanegelo.

“Mma,” ba kgopela,“re nyaka dikanegelo. Re anegele e tee hle.”

Le ge a lekile ka maatla go gopola kanegelo, ga aka a e gopola. Yena goba monnagwe ba be ba se na dikanegelo tše ba ka di anegago.

Ka letšatši le lengwe, mosadi o ile a akanya go kgopela thušo go baagišane.

“Le na le dikanegelo?” a ba botšiša.

“Ao-o-wa,” ba šikinya dihlogo, “ga re na tšona.”

Go be go se na dikanegelo. Go be go se na ditoro … gomme go be go se na dinonwane tša maselamose.

Monna wa gagwe o ile a šišinya, “Mosadi, ke nagana gore o ye go nyaka dikanegelo. Ke tla hlokomela bana ba ba rena le ngwako. Eya go nyaka dikanegelo gomme o tle le tšona.”

Ka fao, mosadi o ile a laela lapa la gagwe a sepela. O ile a botšiša sebopiwa se sengwe le se sengwe se a hlakanago le sona ge eba se na le kanegelo ye se ka abelanago ka yona. Phoofolo ya mathomo ye a kopanego le yona ke mmutla. O ile a tla a tlolatlola ka leoto la gagwe legolo.

“Mmutla!” a goeletša. “Naa o na le dikanegelo dife goba dife?”

“Dikanegelo?” Mmutla a botšiša. “Eee, ke na le tše makgolo, dikete, aowa … tše dimilione.”

“Mmutla, ke kgopela gore o mpotše dikanegelo tše dingwe ke ye go thabiša bana ba ka.”

“Hmmm…” a realo Mmutla. “Ga ke na nako. Efela … dikanegelo mosegare? …Aowa! Gomme tloli, tloli, tloli wa sepela.

Ka morago o ile a bona leribiši. Ge a mo kgopela kanegelo o ile a fofiša mafofa ka pefelo.

“Keee … wena … maang wena o ntsošago? Ga ke na dikanegelo. Eya go ntšhu ya dihlapi ye kgolo. Ke yena a sa robalego mosegare. Botšiša yena.”

Ka fao mosadi o ile a ya molomong wa Noka ya Tugela fao go tsomago ntšhu ya dihlapi. O rile go e bona a bitša leina la yona.

Ntšhu ya dihlapi ye kgolo e ile ya mo fetola. “KOO! koo-koo-koo! Ke ka lebaka la eng o ntshwenya ke tsoma?”

“Eh, Ntšhu ya dihlapi ye bohlale,” a realo mosadi, “ke nyakana le dikanegelo. Naa o tseba mo nka di hwetšago?”

“Ee,” a realo Ntšhu ya Dihlapi, “ke tseba yo a ka go thušago. Eya fao maswika a kopanago le lewatle gona. O eme fao gomme o bitše khudu ya lewatle ye kgolo.”

Mosadi o ile a mo leboga gomme a theogela lewatleng. O biditše khudu ya lewatle ye kgolo gabedi fela gomme a tšwa ka meetseng a gašaganya meetse.

“O se tšhoge,” a realo Khudu ya Lewatle. “Itshwarelele ka kgopa ye ya ka. Ke tla go iša go batho ba ka lewatleng ba go tseba dilo ka moka le dikanegelo ka moka.”

Ba tsene ka lewatleng ba ya tlase, tlase, tlase, botlaseng bja lewatle, go kgoši le mmakgoši wa lewatle.

“Bjale o ke mang?” gwa botšiša kgoši.

“Ke mosadi wa go tšwa dinageng tša go oma ka godimo ga meetse,” mmakgoši a hebahebetša.

“O nyaka eng, mosadi wa dinageng tša go oma?” gwa botšiša mmakgoši.

“Dikanegelo, Mong wa ka. Naa o na le tše nka di išago bathong ba ka?”

“Re na le tšona,” a realo mmakgoši. “Efela o na le se o ka re fago ge re go botša dikanegelo tše?”

“Le nyaka eng?” gwa botšiša mosadi.

Kgoši le mmakgoši ba myemyela. “Re ka se ye dinageng tša lena tša go oma efela re rata go bona gore di bjang. Etla le se sengwe go re bontšha mehuta ya diphoofolo le batho ba go phela fao.”

“Ke tla dira bjalo,” a realo mosadi.

Khudu ya lewatle ye kgolo ya mmušetša dinageng tša go oma gomme ya mo emela ge a sa ile go botša monnagwe ditaba tšohle.

“Eya,” a realo ka lethabo. “Ke na le dibetlwa tše dintši tša batho, dinonyana le diphoofolo. O ka di tšea ka moka.”

Mosadi o ile a boela lebopong ka pela a swere mokgobjana wa dibetlwa. Khudu e ile ya tsena meetseng gape ya ba iša tlase, tlase, tlase.

Ge kgoši le mmakgoši ba bona dibetlwa, ba ile ba thaba kudu gomme ba mo fa kgopa ye botsebotse.

“Re fa wena le batho ba gago mpho ya dikanegelo. Nako le nako ge o nyaka kanegelo, bea selo se tsebeng ya gago gomme o theeletše,” ba realo.

“Efela o gopole se,” kgoši a mo sebela ka tsebeng, “kanegelo ya gago yamathomo e thomile ka leeto la gago la go tla fa.”

Mafelelong ge mosadi a boela lebopong, monnagwe, bana le batho ka moka ba motse ba be ba mo emetše. Ba dirile mollo o mogolo wa go thanya le go kganya ka leswiswing.

“Bjale,” ba ile ba mo laela, “re botše kanegelo. Re botše kanegelo!”

Mosadi a myemyela. O beile kgopa tsebeng a re, “Ee … Nal’ibali … kanegelo ke ye. Ssshhh. Theeletšang bjale.”

Kanegelo ya mathomo e anegilwe ka tsela yeo.

Morago ga fao mosadi a bea kgopa tsebeng ya gagwe gomme a anega dikanegelo tše dintši kudu. Ge e le gore ke mathomo o ekwa kanegelo ka ye, gopola gore go na le tše dintši, tše dintši kudu tšeo di sa tlago.