Ḓuvha ḽiṅwe na ḽiṅwe musi Sisanda a re na vhukale ha miṅwaha ya malo a tshi swika hayani u bva tshikoloni, u bvula yunifomo yawe, a ḽa tshiswiṱulo tshawe a fhedza nga u tamba muravharavha na makhulu wawe vha mukalaha. Vha ḓiphiṋa nga maanḓa nga u tshimbidza “thoga” dzavho u mona na bodo lune ha ṱoḓi u litsha u tamba. Fhedzi, vha mu humbudza uri zwiḽa u ṱoḓou u vha mulangi wa bannga ḓuvha ḽiṅwe musi o no aluwa.

“Ni ḓo zwi itisa hani arali ni sa ṱoḓi u ya sekondari?” makhulu wawe vha mukalaha vha a swaswa.

Sisanda a ḓisetshela. “Ndi ḓo ya sekondari nda dovha nda ya na yunivesithi. Ndi ngazwo ndi tshi shuma nga maanḓa tshikoloni!”

Sisanda o lapfa u fhira vhukale hawe – o dzhiela khotsi awe. Tshifhaṱuwo tshawe tsha tshipulumbu na u mwemwela ho nakaho ndi zwa mme awe. Vhabebi vhawe vhuvhili havho vha tou ri vhusiku sala nḓuni matsheloni maṅwe na maṅwe vha tshi ya mushumoni vhugalaphukha ha tsini. Nga tshifhinga tshine Sisanda na khonani dzawe vha thoma tshikolo ngatsho, mabisi o ḓalaho vhaendelamashango a vha a tshi khou swika u ḓa u vhona phukha dza Afurika dzo nakaho.

Nga ḓuvha ḽawe ḽa mabebo ḽo fhiraho, Sisanda o tondwa nga nḓila yo khetheaho – vhabebi vhawe vho wana thendelo ya uri a vhe na vhuṱambo vhugalaphukha. Ṱhuḓwa dza vhugalaphukha dzo vha na dzangalelo ḽa u ṱoḓou ḓivha nga ha tshigwada itshi tsha vhathu. Dzo tatamudza mitsinga yadzo milapfu uri dzi vhone zwavhuḓi vhuṱambo nahone dzo ita na u vhonala sa dzine dza khou tama tshipiḓa tsha khekhe ya ḓuvha ḽa mabebo! Sisanda o funa ṱhuḓwa. Phukha dzoṱhe dzo vha dzo khetheaho khae, fhedzi ho vha ṱhuḓwa dzo fhumulaho na u vha na vhulenda dze dza tswa mbilu yawe. A nga fhedza ḓuvha ḽoṱhe a tshi khou dzi ṱalela.

Nga Ḽavhuṱanu ḽiṅwe, khotsi a Sisanda vho ṱavhanya u vhuya mushumoni. Vho vhonala vho dinalea nga maanḓa.

“Mulandu ndi mini, Baba?” Sisanda o vhudzisa.

“Ṋamusi guma ḽa ṋotshi ḽo luma ṱhuḓwa ya mudzadze,” ho ṱalutshedza khotsi a Sisanda. “Ṱhoho yayo yo vha yo zwimba nga u lumiwa lwe na maṱo ayo a u naka a vha o valea. Ro lingedza zwoṱhe u i thusa, fhedzi zwe vhutoto – ya mbo ḓi fa. Zwi vhavhesaho ndi uri yo vha i na tshiṋamana tshine tsha kha ḓi i ṱoḓa.”

“Nṋe nṋe mayo!” ho amba Sisanda a tshi thoma u lila. “Ndi tama ho vha hu na tshe nda vha ndi tshi nga ita. Tshiṋamana tshi tea u vha tshi tshi khou lila u fana na nṋe.”

Sisanda a lila o lila. Mme awe vho lingedza u mu khuthadza. Vho ita na u mu vhalela tshiṅwe tshiṱori nga tshifhinga tsha u eḓela u mu thusa uri a hangwe uri o pfela hani vhuṱungu tshiṋamana. Mafhedziseloni, Sisanda o mbo ḓi farwa nga khofhe zwezwo a tshi khou thetshelesa ipfi ḽa mme awe.

Nga matsheloni a ḽi tevhelaho Sisanda o vuwa e na muṅwe muhumbulo!

Nga matsheloni a ḽi tevhelaho Sisanda o vuwa e na muṅwe muhumbulo!

Vhabebi vhawe vha sedzana, vha mwemwela vha ri, “Ee, zwo luga ni nga ṱuwa na riṋe.”

Ho vha hu tshi dudela fhedzi hu na makole. Tshiṅwe na tshiṅwe vhugalaphukha tsho vhonala tsho fhumula nga nḓila i songo ḓoweleaho.

“Ndi humbula uri ḓuvha a ḽongo bva ṋamusi ngauri ḽo ṱungufhalela tshiṋamana,” ho amba Sisanda.

Nḓou khulukhulu ya lavhelesa muṱa u no khou pfuka nga henefho tsini.

“Khamusi i khou mangala kusidzana ku yaho mushumoni na vhabebi vhako,” ho amba mme a Sisanda.

Sisanda a tenda nga ṱhoho. “I ḓo mangala musi i tshi vho ḓivha,” o humbula.

Vho wana tshiṋamana tsho ima tshi tshoṱhe. Mutsinga watsho musekene wa lapfa wo tsela fhasi na maṱo atsho mahulu a burauni a vhonala a songo tsha. Sisanda a ima tsinisa natsho nga hune a kona. O vula bege yawe ṱhukhu a bvisa bugu. Zwenezwo, zwo mangadzaho na vhabebi vhawe, a thoma u vhalela tshiṋamana. Tsha rembulusela ṱhoho yatsho thungo ya ipfi ḽawe tsha thetshelesa sa tshine tsha nga tshi khou pfesesa ipfi ḽiṅwe na ḽiṅwe. Mathomoni, vhabebi vha Sisanda vho humbula uri u vhalela ṱhuḓwa ndi zwithu zwi songo ḓoweleaho u zwi ita, fhedzi vha shandukisa mihumbulo yavho musi vha tshi vhona nḓila ye ya vhonala i na mulalo ngayo – maṱo ayo a vhulenda o sedza kha Sisanda.

“Tshiṱori tshanga tsho ita uri tshi pfe tshi khwiṋe,” Sisanda o ṱalutshedza makhulu wawe vha mukalaha musi a tshi swika hayani.

Sisanda o ya u ṱolela tshiṋamana nga masiari manzhi na nga mafhelo a vhege. Tshifhinga tshoṱhe a tshi ya, o ṱuwa na tshiṅwe tshiṱori tshine a ḓo vhala. Khonani mbili ntswa dzo vhonala dzi dzavhuḓi musi dzi dzoṱhe lwe na vhaendelamashango vha fhiraho nga henefho vha foda zwiṋepe zwadzo.

Nga zwiṱuku nga zwiṱuku tshiṋamana tsha vha na nungo. Vhathu vha vhugalaphukha vho vha vha tshi khou tshi ṱhogomela nga maanḓa na lufuno lwoṱhe lu bvaho kha khonani ntswa, Sisanda, lwo shuma sa manditi.

Ḓuvha ḽiṅwe mulangi wa vhugalaphukha a humbela Sisanda uri a ṋee khonani ntswa dzina.

“Ndi humbula uri Thokozani ndi dzina ḽavhuḓi,” ho amba Sisanda.

Nga ḓuvha ḽi tevhelaho mulangi wa vhugalaphukha a founela mugudisi wa Sisanda. A ramba vhagudi vhoṱhe vha kiḽasini ya Sisanda uri vha ḓe vha vhone Thokozani. Ṱhuḓwa ya u naka yo lapfa na u vha na nungo kha miṅwedzi miraru u bva tsha madalo a u thoma a Sisanda.

Nga ḓuvha ḽa lwendo lwa u ḓimvumvusa, vhana vha fuiṋa vha Gireidi ya3 vho lindela nga vhutami uri gethe dza vhugalaphukha dzi vule. Zwenezwo Sisanda nga u ḓihudza a isa muṅwe na muṅwe kha Thokozani. Vhaṅwe vha vhana vha lavhelesa ṱhuḓwa ndapfu vho mangala. Vhaṅwe vha mwemwela vho tshuwa. Mugudisi wavho, Vho Khanyile, vha sokou mwemwela.

“Khonani yaṋu yo naka, Sisanda. No i ṱhogomela zwavhuḓi,” vho amba nga vhulenda.

“I pfi nnyi?” ho vhudzisa muṅwe wa vhatukana.

“Thokozani,” ho fhindula Sisanda.

“Thokozani zwi amba ‘u takala’,”ho ṱalutshedza Vho Khanyile.

Vhana vha dzula fhasi vha thetshelesa musi Sisanda a tshi vhala tshiṱori tshe a vhalela Thokozani nga ḓuvha ḽe vha ṱangana lwa u thoma. Mulangi wa vhugalaphukha a foda zwiṋepe. Vhaṅwe vha vhaendelamashango vhe vha vha vha tshi khou fhira nga henefho na vhone vha foda-vho zwiṋepe. Na mufodi wa zwiṋepe a bvaho kha gurannḓa yapo a foda-vho. O fulufhedzisa uri tshiṋepe tshavho tshi ḓo vha tshi kha gurannḓa hu si kale. Muṅwe na muṅwe a vhandelela zwanḓa.

Tsha ḓa tsha vha tshifhiwa! U vhalela u fhola khonani.